The effect of Cemâleddîn Afgânî on Ottoman and Kazan Turkish intellectuals

Yüksek Lisans TeziCemâleddîn Afgânî, öne sürdüğü farklı düşünceleri ile döneminde çok tartışılan bir insandır. Bu yönü ile sonraki yıllarda da birçok araştırmacının nazar-ı dikkatini celp etmiş; hakkında kitaplar, makaleler kaleme alınmıştır. Döneminde çok tartışılan ve tabulara dokunmuş olan Afgânî, ölümünden sonra da İslam dünyasında birçok düşünürün ya rehberi ya da tam karşısındaki adam olmuştur. Onun hakkında bilgi veren kaynaklar, temelde ikiye ayrılmıştır. Bir kısmı, onun en yakınında bulunan, talebeleri ve yakın arkadaşlarından alınan bilgilerdir. Onlar Afgânî’yi, her anlamda eşi benzeri bulunmaz, Afganistan doğumlu, Hanefi mezhebine mensup bir şeyh olarak anlatmıştır. İlerleyen yıllarda, bunlara bazı Osmanlı Türk aydınları da dâhil olmuştur. Özellikle onun, milliyetçilik konusundaki düşünceleri, tek adamlığa olan itirazı, meşrutiyete olan olumlu bakışı ve içtihat konusundaki ezberleri bozması, Müslüman Türk aydınlarına her daim mihmandar olmuştur. Jön Türkler başta olmak üzere Mehmet Âkif, Mehmet Emin Yurdakul, Abdullah Cevdet, Mehmet Şemseddin Günaltay, Ahmet Ağaoğlu, Behiç Erkin gibi önemli fikir insanları üzerinde derin tesirler bırakmıştır. Afgânî ve saydığımız Osmanlı aydınlarından bir kısmını bir araya getiren sebeplerden biri II. Abdülhamid düşmanlığıdır. Onun ihtiyatlı, takipçi ve onlara göre istibdatçı yönetim anlayışına muhalefetlerinde, Afgânî onlar için önemli bir lider olmuştur. Afgânî’nin karşıtı olan grup ise, Afgânî’nin doğum yeri, mensup olduğu aile ve bağlı olduğuna inandıkları mezhepten yola çıkarak onu eleştirmişlerdir. Doğum yerinin İran, mezhebinin ise Şia olduğu iddiası üzerinden eleştiriler yapmışlardır. Özellikle içtihat kapısı konusundaki düşünceleri, aklı esas alan fikir dünyasının tehlike arz etmesi ve Mutezile mezhebi konusundaki görüşleri eleştirilere neden olmuştur. Yüzyıllar boyunca özgür yaşamış ama ilerleyen yıllarda Rus esareti altında kimlik kaybı yaşamaya başlayan Kazanlı Müslüman Türkler, yaşanan bu erozyonu engellemek için çözüm yolları aramaya başlamışlardır. Onlara göre yaşanan bu buhranlı dönemleri aşmanın bir yolu vardı. O da millî benliği canlandırmaktı. Bu düşünceye sahip başlıca Kazanlı Türk aydınları, Yusuf Akçura, Rızâeddîn bin Fahreddin, Musa Carullah, İsmail Bey Gaspıralı’dır. Bu önemli fikir insanları, Afgânî’nin elli yedi yılı bulan hayatında, içinde Rusya’nın da bulunduğu seyahatlerini ve fikirlerini yakından takip etmiştir. Afgânî’nin, Türk milliyetçiliği ve Kur’an-ı Kerim ile hadislerin günümüz şartlarına göre yorumlanması konusundaki düşünceleri, onlar tarafından Rusya’da yaşayan Müslüman Türkler için çözüm reçetesi olarak görülmüştür.Yazmış oldukları kitaplarda, çıkardıkları gazetelerde ve konuşmalarında, Kazanlı Türklerin millî benliklerini kaybetmemeleri için çok çaba sarf etmişlerdir. Bu çabada fikri anlamda Cemâleddîn Afgânî, faydalandıkları önemli bir şahsiyet olmuştur.Cemâleddîn Afgânî was a so controversial person with his ideas and different thoughts he expressed at that own time. He is an intellectual attracting the attention of many researchers and different books and articles are written about him with this characteristic feature. Afgânî causing so many discussions, interfering with tabus at that own time will be either a counselor or an enemy of many philosophers understanding the importance of devising in Islamic Worlds after his death. Many sources giving information about him mainly split up two groups. Some of them are the information we get from his closest friends and students. They describe Afgânî as a unique sheik who was born in Afghanistan and a member of the Hanefi sectarian. In the forthcoming years, some Ottoman Turkish intellectuals attended these people. His brave behaviors about Turkish Nationalism, his objections to bossism, his positive views about constitutional monarchy, and his rewriting the history books about Judicial Opinion would be always a guide for these precious intellectuals. He had a deep effect on important intellectuals such as Jon Turks, Mehmet Emin Yurdakul, Abdullah Cevdet, Mehmet Şemseddin Günaltay, Ahmet Ağaoğlu, Behiç Erkin. What Afgânî and these intellectuals came together was their hostility towards Abdulhamid II. Afgânî was a critical leader for them to oppose Abdulhamid's manners of the rule which is despot, follower, and cautious according to them. On the other hand, there was another group criticizing about his birthplace, his family, and his sectarian. They started to criticize that he was born in Iran and his sectarian was the Shi'a. Especially, his thoughts about Judicial opinion, his views about mutezile sectarian, and posing a danger of his mental world basing on the mind caused ongoing criticism. Kazan Muslim Turks living independently for centuries but started to assimilate in the thrall of Russia searched for solutions to prevent this cultural erosion. There was a way to overcome these depressed periods. This way was the revival of national identity. The major Turkish intellectuals adopting this idea were Yusuf Akçura, Rızaeddin bin Fahreddin, Musa Carullah, İsmail Gaspıralı. These precious intellectuals who are the precursor believers of Turkish Nationalism followed his opinions and excursions including Russia, too. During Afgânî’s whole life, all 57 years of it, his Turkish Nationalism, his interpretation power of the Quran, and hadith according to recent conditions were seen as a solution for Muslim Turks who live in Russia by them. They made a great effort to which the Kazan Turks didn't assimilate with the books they wrote, the newspaper they pressed, and lectures. And Cemâleddîn Afgânî had been an important person they benefited in this effort