PARENTIUM - TOPOGRAFIA ANTICA (Topografia dalle origini all\u27epoca paleobizantina)

La penisola parentina, già urbanizzata in epoca preistorica, conserva ancor oggi, nelle sue principali linee entro le mura antiche, il reticolo urbano dell \u27abitato di epoca romana. Il municipio, l\u27 oppidum e la Colonia fu/i a Parentium sono stati oggetto di ricerche archeologico-storiografiche fin dall \u27Umanesimo, particolarmente intense in questi ultimi 150 anni. Tenendo presente che attualmente sono in corso grandi opere e ricerche nel centro storico, l\u27autore con questo saggio offre un contributo importante per i futuri interventi costruttivo-edilizi, completando in questo modo il quadro topografico- urbano con rilevanti dati per lo studio dello sviluppo storico e urbano di Parenzo.U zastitnim arheoloskim isrtazivanjima koja su uslijed cestih radova pocetkom devedesetih godina dala zanimljive rezultate, doslo se do spoznaja koje ovdje iznosimo uklapajuéi ih uz temeljne podatke koji su do sada bili poznati. Spomenicka topografija poreckog prapovijesnog, histarskog i rimskog grada, veoma je prepoznatljiva u suvremenim urbanim linijama, uglavnom nastalim u srednjem i novom vijeku. Cak se i dvije glavne porecke ulice unutar gradskih zidina jos nazivaju Decumanus maximus i Cardo maximus, a glavni trg rimske antike jos uvijek predstavlja najveéi plac starogradske jezgre, te cuva ime Marafor. Episkopalni sustav arhitekture s Eufrazijevom bazilikom jedan je od najsacuvanijih ranokrséanskih i ranobizantskih spomenika. Jos su arheoloski dobro sacuvani stilobat i temeljni zidovi s ponekom elevacijom na predjeiu kapitolija s Velikim hramom i peribolom. lz novih istrazivanja M. Budicina saznajemo zanimljiv titular Dijaninog hrama za taj moru najistureniji dio grada. Pod danasnjim trgovima Matije Gupca uz giavni kardo prema luci i Frane Supiia (Predoi), pretpostavijena je anticka arhitektura, a astaci domusa navode se za podrucje kolonije (Colonia lulia Parentium) u uzem urbanom arealu, te se pridodaje citav niz relevantnih podataka za suburbij i teritorij neposrednog zaleda. Dobro znanim podacima mnogobrojnih istrazivanja i objelodanjivanja nalaza iz sustava Eufrazijeve bazilike, dodani su prijedlozi o pretpostavljenom nepostojanju sjevernog dekumana, te je ponuden niz zakljucaka vezan uz prostornu funkciju tog perifernog dijela grada u razdoblju dok jos ranokrséanski episkopalni centar nije bio postao poreckom urbanom dominantom. Noviji nalazi u sustavu fortifikacija nad kojim se uzdize peterokutna kula, dali su do danas najopseznije podatke o gradskim fortifikacijama u rimskom carskom razdoblju i kasnoj antici. Sveukupno, uz sitniji inventar, donose se podaci i o pronadenim predmetima umjetnicke vrijednosti (giava Herakla), a i o nedovrsenim skulpturama koje potvrduju djelovanje kiesarske radionice u Porecu krajem l. i pocetkom 2. stoljeéa nase ere. Od raznih tipova naiaza, rijede se spominju numizmaticki, te natpisi koji nisu kljucni za dataciju i interpretaciju pojedinih urbanih jedinica ili cjelina, ali se i bez toga nastojalo sakupiti sve najznacajnije podatke, da se stvori temelj na kojem treba nadogradivati. Osim stalnih zastitnih istrazivanja, takav je pristup sada koristan i radi sustavnih regulacijskih radova odvoda i dovoda koji se stupnjevito izvode u opseznim kvadraturama, a dok ovo pisemo u tijeku je faza "Povijesna jezgra Il" u koju su uz veéinu tijeka Dekumanske i Ul. sv. Mavra, ukljuceni jos trgovi A. Grabara, F. Supila, Vlaciéeva, Eufrazijeva, Eleuterijeva, Voltiéeva i dvoriste palace Sincié. Ovolike intervencije zapocete u sijecnju 1997. godine unutar projekta "Povijesna jezgra l", mogie su se bolje pianirati i organizirati u nadzornom i istrazivackom arheoloskom segmentu, upravo radi postojanja ovakove radnje, koju se ovdje prenosi bez promjena, kako je napisana 1995. godine i odbranjena godinu kasnije kao magistarska radnja na Odsjeku za arheologiju Filozofskog fakulteta SveuCilista u Zagrebu. Komisiju su cinili profesori Nenad Cambi, Igor Fiskovié i Marin Zaninovié (predsjednik), kojima se posebno zahvaljujem na mnogobrojnim sugestijama i pomoéi. \u27 Rad je podijeljen u deset poglavlja koja donose uz stare podatke i novitete sto se ia svaku cjelinu na kraju sazimlju u interpretaciji. Na taj su nacin obradena posebna gradska podrucja uz predhodnu podjelu na cetvrti od sirih teritorijalnih dijelova i gradskih kvartova do samih numeriranih jedinica (insulae) i pojedinacnih objekata. Koristene su podjele po Sonji, Prelogu, ali i one iz povijesnih vrela sto cetverostrano dijele povijesni Porec na Marafor, Predoi, Baziliku (Eufrazijana) i Pustiernu (Pustierna). Nanizani su nakon uvoda o polozaju Parencija i prvim stanovnicima stari podaci, nova istrazivanja i prijedlozi za Marafor - glavni forum, kapitolij i hramove, ulice i trgove, zidine i kule, polozaj luke i pristanista, stambenu arhitekturu, nekropole i groblja, starokrséanske spomenike i Eufrazijanu, te konacno opéu topografiju rimskodobnog, kasnoantickog i ranobizantskog Poreca. Novi spomenuti opsdni radovi u starim slojevima povijesne jezgre znacajno ée doprinijeti preciznijoj determinaciji i prosirenju dosadasnjih spoznaja, no bez nastavka istrazivanja Cije rezultate sustavno treba pretpostavljati u odnosu na vlastite postavke i interpretacije, nebi bilo moguée upotpunjavati saznanja koja doprinose stvaranju opée slike izvornog izgleda urbanog areala veoma velike vrijednosti. Ocuvanost poreckih antickih linija rasprostiranja starina osim izvornosti i originalnosti, velikom kolicinom funkcionalnih kontinuiteta daje moguénost opée povijesnih proucavanja nastanka grada kroz povijesno-urbane i urbano-socioloske odrednice topografsko prostornih jedinica u kojima je umrden identitet nase spomenicke topografije za rimsko i kasnoanticko razdoblje, ali takoder i pokusaj kojim autor nastoji proizvesti smjernice za nastavak rada na dokumentiranju izuzetnog poreckog kulturnog ambijenta, s osobitim nastojanjem na onim jedinicama koje nadilaze vrijednosti i suodnose znacajne urbani raster i teritorij grada