The Union and Orthodox Church restitution in Klejniki Parish

This article is an attempt to present violent history of Klejniki Parish related to the Union of Brest and its subsequent dissolution. The Union was a breakthrough event with significant orthodox changes in various spheres of its existence. It led to great confusion in previously uniform spiritual life of Klejniki parishioners and disorganized strongly “orthodox life” of the parish. As the time passed by, parish community accepted a new religious practice concerning celebration of masses and temple fittings. In new Uniate Church there appeared pulpits and icons with saints whose image deviated from orthodox canonical symbolism. After 1839, the Uniates turned to the Eastern Orthodox tradition. One of the main reasons of the dissolution of the Union was a lack of liturgical vessels to celebrate masses in Eastern Orthodox rites. Then, Klejniki parishioners inclined to retain certain religious practices of the Union.Kuprianowicz Adrian (Куприянович Адриан) – magister filologii białoruskiej, badacz niezwiązany z uczelnią, absolwent UwB.Akty izdavajemyje Vilenskoj komissijej učrieždiennoho dla razbora drevnix aktov v Vilnie, Vilna 1871, t. V [Акты издаваемые Виленской комиссией учрежденною для разбора древних актов в Вильне, Вильна 1871, т. V].Archiwum Państwowe w Białymstoku, Teki Glinki, Teka 315.Atlas gwar wschodniosłowiańskich Białostocczyzny, red. S. Glinka, A. Obrębka-Jabłońska, J. Siatkowski, Wrocław 1980, t. I.Beszta-Borowski E., Dzieje parafii katolickiej Narodzenia Najświętszej Maryi Panny i św. Mikołaja w Bielsku Podlaskim, Drohiczyn 2012.Cerkovnyj Arxiv v Čižax, Mietričieskije knigi za 1782–1789 gg. [Церковный архив в Чижах, Метрические книги за 1782–1789 гг.].Cerkovnyj Arxiv v Čižax, Kniga o roždienijax v pixodie Čiži v 1796–1834 gg. [Книга о рожденных в приходе Чижи в 1796–1834 гг.].Fionik D., Kler parafialny Kościoła wschodniego w powiecie bielskim w 1816 roku, [w:] “Białoruskie Zeszyty Historyczne”, Białystok 2005, № 23.Kiprianovič G. J., Istoričeskij očerk pravosłavija, katoličestva i unii v Biełarussi i Litvie, Izdatielstvo Bełorusskoho Ekzarxata, Minsk 2006 [Киприанович Г. Я., Исторический очерк православия, католичества и унии в Белоруссии и Литве, Издательство Белорусского Экзархата, Минск 2006].Kośmianowa M., Księgi referendarii koronnej z czasów saskich: sumariusz t. II (1735–1763), Warszawa–Łódź 1970, PWN, № 1145.Kułak A., Ołtarz czy ikonostas?, [w:] Śladami unii brzeskiej, Lublin–Supraśl 2010.Laszuk A., Zaścianki i królewszczyzny. Struktura własności ziemskiej w województwie podlaskim w drugiej połowie XVII wieku, Warszawa 1998.Lietuvos Valstybes Istorijos Archyvas Vilnius, f. 634 Litovskaja Grieko-Uniatskaja Konsistorija, op. 1, d. 4. Dieło o ustrojstvie cierkviej, k. 67–69. Viedomost o ustrojstvie cierkviej v Bielskoj błahočinii ot 04.06.1838 g. [Lietuvos Valstybes Istorijos Archyvas Vilnius, ф. 634 Литовская Греко-Униатская Консистория, оп. 1, д. 4. Дело о устройстве церквей, к. 67–69. Ведомость о устройстве церквей в Бельской благочинии от 04.06.1838 г.]; f. 605, op. 1, d. 3665 Viedomost o biełom duxovienstvie za 1938 god, k. 375–376. Viedomost s 1838 goda skolko v diekanatie Bielskom ispoviedav šixsia i niespoviedavšixsia oboje ho poła Grieko-Unitskoho ispoviedanija takže rodivšixsia brakom sočietavšixsia i umieršyx, k. 298. Viedomost o rodiv šixsia brakom sočietavšixsia i umieršyx Grieko-Unitskoho ispoviedanija v 1838 godu Bielskoho diekanata [ф. 605, оп. 1, д. 3665 Ведомость о белом духовенстве за 1838 год, к. 375–376. Ведомость с 1838 года сколько в деканате Бельском исповедавшихся и неисповедавшихся обоего пола Греко-Унитского исповедания также родившихся браком сочетавшихся и умерших, к. 298. Ведомость о родившихся браком сочетавшихся и умерших Грео-Унитского исповедания в 1838 году Бельскаго деканата]; f. 605, op. 1. d. 2495, Dieło o ikonostasax Bielskaho błahočinija, k. 55–56 Viedomost o sostojaščix v Bielskom ujedzie grieko-unitskix cerkvax po Kazionnym Imienijam Zašpijatnym Gorodam s podrobnym razjasnienijem čto nužno v onyx ustroit po obradu Grekovostočnoj cerkvi i skolko na to triebujetsa dienieh ot 07.07.1836 g. [ф. 605, оп. 1, д. 2495, Дело о иконостасах Бельскаго благочиния, к. 55–56 Ведомость о состоящих в Бельском уезде греко-унитских церквах по Казëнным Имениям Заштатным Городам с подробным разъяснением что нужно в оных устроить по обряду Грековосточной церкви и сколько на то требуется денег от 08.07.1836 г.]; f. 605, op. 1, d. 2483, Dieło o ikonostasax Biełostokskaho błahočinija, k. 20–20 ob. Biełostokskoje Obłastnoje Pravlenije II Otdielenije v Litovskuju Grieko-Unitskuju Duxovnuju Konsistoriju ot. 10.01.1837 g. [ф. 605, оп. 1, д. 2483, Дело о иконостасах Белостокскаго благочиния, к. 20–20 об. Белостокское Областное Правление II Отделение в Литовскую Греко-Унитскую Духовную Консисторию от. 10.01.1837 г.].Litovkije Jeparxialnyje Viedomosti, 1874, 1875 [Литовские Епархиальные Ведомости, 1874, 1875].Matus I., Obraz Cerkwi unickiej w obwodzie białostockim na początku XIX wieku, “Studia Wschodniosłowiańskie” 2015, t. XV.Matus I., Restytucja ikonostasów w cerkwiach unickich w Obwodzie Białostockim w latach 30. XIX wieku, “Białorutenistyka Białostocka” 2011, №. III.Matus I., Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku, Białystok 2013.Matus I., Wokół problematyki kasacji unii kościelnej w latach 30. XIX wieku w obwodzie białostockim (od unickiego parocha do prawosławnego duchownego), “Acta Polono-Ruthenica” 2012, nr XVII.Mironowicz A., Kościół prawosławny na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej (1596–1918), [w:] Prawosławie. Światło wiary i zdrój doświadczenia, Lublin 1999.Mironowicz A., Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, Białystok 2005.Mironowicz A., Uniatyzm, Białystok 2018.Moroškin M., Vossojedinienije unii. Istoričieskij očierk, [v:] Viestnik Jevropy, t. VIII [1872] [Морошкин М., Воссоединение унии. Исторический очерк, [в:] Вестник Европы, т. VIII [1872]].Murynowicz H., Organizacja Cerkwi prawosławnej na Grodzieńszczyźnie w XIX wieku, [w:] Pokazanie Cerkwie prawdziwej.... Studia nad dziejami i kulturą Kościoła prawosławnego w Rzeczypospolitej, red. P. Chomik, Białystok 2004.Nikołajevič Č. V., Očierki Istorii Pravosłavnoj Cierkvi na Grodnienščinie. S drievniej šix vriemjon do našix dniej, Grodno 2000, č. 1 [Николаевич Ч. В., Очерки Истории Православной Церкви на Гродненщине. С древнейших времен до наших дней, Гродно 2000, ч. 1].Orłovskij J., Sud’by pravosłavija v svjazi s istorieju łatinstva i unii v Grodnjenskoj gubiernii v XIX stolietii (1794–1900), Grodna 1903 [Орловскiй Е., Судъбы православiя в связи с исторiею латинства и утiи въ Гродненской губернiи въ XIX столетiи (1794–1900), Гродна 1903].Podręczna Encyklopedia Katolicka, t. XXXV–XXXVI, Warszawa 1912.Radwan M., Carat wobec Kościoła greckokatolickiego w zaborze rosyjskim 1796–1839, Lublin 2004.Rossijskij Gosudarstviennyj Istoričieskij Arxiv v Sankt-Pietierburgire [Российский Государственный Исторический Архив в Санкт-Петербурге].Siemaško I., Zapiski Iosifa Mitropolita Litowskaho izdannyja Impieratorskoju Akadiemijeju Nauk po zavieščaniju avtora, Sanktpietierburg 1893, t. I [Семашко I., Записки Iосифа Митрополита Литовскаго изданныя Императорскою Академiею Наукъ по завещанiю автора, Санктпетербургъ 1893, т. I].Szady B., Geografia struktur religijnych i wyznaniowych w Koronie w drugiej połowie XVIII wieku, Lublin 2010.Szantyr S., Zbiór wiadomości o Kościele i religii katolickiej w cesarstwie Rosyjskim, a w szczególności w prowincjach do Polski przyłączonych, Poznań 1842.Šievielskij G., Posliednieje vossojedinienije s pravosłavnoj cerkoviju uniatov Biełorusskoj jeparxii (1833–1839), Sankt-Pietierburg 1910 [Шевельский Г., Последнее воссоединение с православной церковью униатов Белорусской епархии (1833–1839), Санкт-Петербург 1910].Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Lublinie, Chełmski Konsystorz Grecko-Katolicki, nr 780, k. 402–403; Wizyty dekanatu bielskiego, cerkiew klejnicka, syg. 780, k. 402–403.Zapiski Iosifa Mitropolita Litovskaho izdannyja Impieratorskoju Akadiemjeju Nauk po zavješčjenii avtora, Sankt-Pietierburg 1883, Tipografija Impieratorskoj Akadienji Nauk, t. I [Записки Iосифа Митрополита Литовскаго изданныя Императорскою Академиею Наукъ по завещанию автора, Санкт Петербург 1883, Типография Императорской Академии Наукъ, т. I].1125126