The evolution of the state control system in Soviet Russia and the Soviet Union in 1917–1953

Zagadnienie kontroli odgrywało istotną rolę w ideologii komunistycznej. Koncepcję kontroli robotniczej komuniści próbowali wcielić w życie jeszcze przed Rewolucją Październikową. W historii kontroli państwowej w Związku Radzieckim kluczową rolę odegrały czasy stalinowskie. Lenin, chociaż będący twórcą i głównym ideologiem nowo powstałego państwa, ze względu na swoją chorobę i śmierć niedługo po zakończeniu wojny domowej w Rosji, nie miał możliwości wprowadzenia w życie sporej części głoszonych przez siebie postulatów. Stosunkowo długi, bo niemal 30-letni okres rządów Stalina (lata 1924–1953) oraz zakres władzy, jaką udało mu się uzyskać, umożliwiły mu realizację leninowskich idei wedle własnej wizji. Wypracowane w latach 1917–1953 wzorce kontroli państwowej były w dużej mierze powielane w następnych latach istnienia Związku Radzieckiego. Ze względu na ekspansję komunizmu po II wojnie światowej były również przejmowane przez inne kraje socjalistyczne. Celem tej publikacji jest ukazanie charakterystycznych cech dla poszczególnych etapów ewolucji systemu kontroli państwowej w Rosji Radzieckiej i Związku Radzieckim w latach 1917–1953 oraz wskazanie czynników, które determinowały te zmiany.The issue of control played an important role in communist ideology. The concept of workers’ control was tried by the communists before the October Revolution. Stalinist times played a key role in the history of state control in the Soviet Union. Lenin, although the creator and main ideologist of the newly created state, due to his illness and death shortly after the end of the civil war in Russia, had no opportunity to implement a large part of his postulates. The relatively long, almost 30-year period of Stalin’s rule (1924–1953), and the scope of power he managed to obtain enabled him to implement Leninist ideas according to his own vision. The patterns of state control developed in 1917–1953 were largely reproduced in the following years of the Soviet Union’s existence. Due to the expansion of communism after World War II, they were also taken over by other socialist countries. The purpose of this publication is to show the characteristic features of the various stages of the evolution of the state control system in Soviet Russia and the Soviet Union in 1917-1953, and to indicate the factors that determined these changes.michal-danilowski@o2.plNajwyższa Izba Kontroli w WarszawieDjilas M., Nowa klasa, Warszawa 1957.Figes O., Tragedia narodu. Rewolucja rosyjska 1891–1924, Wrocław 2009.Historia Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików): krótki kurs, Warszawa 1955.Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego w rezolucjach i uchwałach zjazdów, konferencyj i posiedzeń plenarnych KC, cz. 1: 1898–1924, Warszawa 1956.Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego w rezolucjach i uchwałach zjazdów, konferencyj i posiedzeń plenarnych KC, cz. 2: 1924–1930, Warszawa 1957Lenin W.I., Grozi rozprężenie, [w:] idem, Dzieła, t. 24, Warszawa 1952.Lenin W.I., Grożąca katastrofa i jak z nią walczyć, Warszawa 1952.Lenin W.I., Jak powinniśmy zreorganizować Inspekcję Robotniczo-Chłopską, [w:] idem, Dzieła, t. 33, Warszawa 1957.Lenin W.I., Lepiej mniej, ale lepiej, [w:] idem, Dzieła, t. 33, Warszawa 1957.Lenin W.I., List do J.W. Stalina w sprawie opracowania ustawy o Inspekcji Robotniczo-Chłopskiej, [w:] idem, O usprawnieniu aparatu państwowego oraz o walce z biurokratyzmem i mitręgą w urzędowaniu. Listy i notatki 1917–1922, Warszawa 1950Lenin W.I., Notatka dla J.W. Stalina w sprawie reorganizacji kontroli państwowej, [w:] idem, O usprawnieniu aparatu państwowego oraz o walce z biurokratyzmem i mitręgą w urzędowaniu. Listy i notatki 1917–1922, Warszawa 1950.Lenin W.I., O ekonomicznych środkach walki z rozprężeniem, [w:] idem, Dzieła,. t. 24, Warszawa 1952.Lenin W.I., O „podwójnym” podporządkowaniu i o praworządności, [w:] idem, Dzieła, t. 33, Warszawa 1957.Lenin W.I., Państwo a rewolucja, Warszawa 1953.Lenin W.I., Szkic przepisów dotyczących zarządzania instytucjami radzieckimi, [w:] idem, O usprawnieniu aparatu państwowego oraz o walce z biurokratyzmem i mitręgą w urzędowaniu. Listy i notatki 1917–1922, Warszawa 1950.Lenin W.I., W sprawie zadań RKI, ich pojmowania i wykonania, [w:] idem, O usprawnieniu aparatu państwowego oraz o walce z biurokratyzmem i mitręgą w urzędowaniu. Listy i notatki 1917–1922, Warszawa 1950.Łuniew A.E. Kontrola Państwowa w ZSRR, tłum. T. Raabe i Sz. Zylberberg, Warszawa 1952.Marks K., Kapitał: krytyka ekonomii politycznej,. t. 3 [w:] Karol Marks, Fryderyk Engels.Dzieła, t. 25, cz. 2, Warszawa 1984.Marks K., Engels F., Manifest Partii Komunistycznej, Warszawa 2018.Prawo konstytucyjne, red. Z. Witkowski, Toruń 1998.Skodlarski J., Historia gospodarcza, Warszawa 2012.Stalin J.W., O brakach w pracy partyjnej i o środkach likwidacji trockistowskich i innych dwulicowców: referat i słowo końcowe wygłoszone na plenum KC WKP(b) 3-5 marca 1937 r., Warszawa 1952.Stalin J.W., O projekcie konstytucji ZSRR: referat na nadzwyczajnym VIII wszechzwiązkowym zjeździe Rad 25 listopada 1936 r., Warszawa 1949.Stalin J.W., Przemówienie na otwarcie pierwszej ogólnorosyjskiej narady odpowiedzialnych pracowników Inspekcji Robotniczo-Chłopskiej, [w:] Stalin, Dzieła, t. 4, Warszawa 1953.Stalin J.W., Zagadnienia Leninizmu, Moskwa 1953.Stalin J.W., Dzierżyński F.E., Sprawozdanie Komisji KC Partii i Rady Obrony dla towarzysza Lenina o przyczynach upadku Permu w grudniu 1918 roku, [w:] idem,Dzieła, t. 4, Warszawa 1953.Sylwestrzak A., Kontrola w państwie socjalistycznym, Warszawa 1985.Sylwestrzak A., Kontrola państwowa w europejskich krajach socjalistycznych, Warszawa 1986.Trocki L.D., Zdradzona rewolucja: czym jest ZSRR i dokąd zmierza?, Pruszków 1991.Wraga R., Ustrój sowiecki: marksizm a stalinizm, komunizm a sowietyzacja, Rzym 1945.Zand H., Taktyka bolszewików w okresie pokojowego rozwoju rewolucji 27 luty – 4 lipiec 1917, Łódź 1962.1829110