Polskie uczelnie a Unia Europejska. Instytucjonalne, ekonomiczne i kulturowe aspekty europeizacji polskiego szkolnictwa wyższego (CPP RPS 51/2013)

Bez wątpienia sfera polityki szkolnictwa wyższego należy do priorytetów państw wysoko rozwiniętych. Dla Europy, miejsca narodzin uniwersytetu, ma to niebagatelny wpływ. Od Średniowiecza uczelnie są jednym z kluczowych instytucji, odgrywających istotną rolę w przemianach cywilizacyjnych, politycznych i kulturowych. We współczesnej Europie role uczelni podlegają transformacji, podobnie jak zmieniają się oczekiwania obywateli i funkcje państwa. Uczelnie wyznaczają edukacyjne możliwości społeczeństw, implementację innowacyjnego rozwoju, ich przedstawiciele są autorami patentów, a siła uczelni bezpośrednio przekłada się na kształtowanie elit oraz klasy kreatywnej. Przywołując klasyczną rolę uniwersytetu z wykładu Kazimierza Twardowskiego, „O dostojeństwie uniwersytetu” z 1938 roku, gdzie był on porównany do dostojnej, oddalonej od świata latarni wyznaczającej horyzonty myślenia, można powiedzieć, że takiego uniwersytetu dzisiaj już nie ma. Współczesne uczelnie są coraz bardziej zaangażowane w „tworzenie świata”. Zjawisko to nazwał Clark Kerr, który UCLA w Kaliforni nazwał „multiwersytetem” realizującą nie tylko zadania kształcenia i badań, ale także zaangażowania w procesy współczesnego świata. Uczelnie biorą na siebie odpowiedzialność za procesy modernizacyjne, angażują się w problemy regionalne, łączą rozdzielone niegdyś od siebie badania podstawowe od badań stosowanych. Trend ten, rozpoczęty w Stanach Zjednoczonych przeniósł się do Europy. Nowe wyzwania zmieniają politykę szkolnictwa wyższego. Zmienia się struktura społeczna społeczeństw Europy, gdzie ponad 40% obywateli uzyskało wyższe wykształcenie. Zmieniają się oczekiwania od uczelni, które muszą sprostać nowym wyzwaniom, głównie masowemu kształceniu. Dla Polski szkolnictwo wyższe stanowi jedną z kluczowych polityk ze względu na nadchodzący niż demograficzny, który pociągnie spadek konkurencyjności oraz innowacyjności: uczelnie biorą na siebie odpowiedzialność za tworzenie społeczeństwa wiedzy, klas kreatywnych, HUBów wiedzy oraz „instytucji transdyscyplinarych” przekazujących wytwory wiedzy do społeczeństwa. Wreszcie zmianie podlega sam system, coraz bardziej usieciowiony w inne grupy polityk: badań i rozwoju, pracy, infrastruktury i tworzenia kapitału ludzkiego. Sprawia to, że polityka szkolnictwa wyższego dotyka nie tylko uczonych i studentów, ale promieniuje na innych interesariuszy, przez co wzrasta jej znaczenie, które w przyszłości będzie jeszcze większe