Asteroidea i Ophiuroidea z wybranych stanowisk jury Polski

Rozgwiazdy oraz wężowidła stanowią ważny element współczesnego bentosu i podobnie było też w mezozoiku. Elementy szkieletowe tych szkarłupni bardzo często ulegają separacji i niezależnemu złożeniu w osadzie po śmierci zwierzęcia i rozkładzie tkanek miękkich. Przez dekady grupa ta była opisywana w materiale kopalnym głównie na podstawie kompletnych lub częściowo zachowanych okazów. Doświadczenia z ostatnich kilkunastu lat pokazują, że zarówno rozgwiazdy, jak i wężowidła można z powodzeniem oznaczać na podstawie izolowanego materiału szkieletowego, co przyniosło szereg prac z obszarów Zachodniej Europy (Wielka Brytania, Francja, Niemcy). Obszar Polski nie został jednak pod tym względem dobrze udokumentowany. Niniejsza praca jest próbą częściowego zapełnienia tej luki. Izolowane elementy szkieletowe rozgwiazd i wężowideł zostały pobrane z dwóch stanowisk na obszarze Polski - z kamieniołomów Wapienno-Bielawy na Kujawach (dolny kimeryd, górna jura) oraz z Zalasu pod Krakowem (oksford, górna jura). Z pomocą binokularu oraz mikroskopu skaningowego, większość dostępnego materiału udało się oznaczyć przynajmniej do rangi rodzaju, niekiedy też do gatunku. Spośród rozgwiazd (Asteroidea) rozpoznano: Poncetaster trispinosus sp. nov., Aspidaster? sp., Stauranderasteridae indet., Valettaster cf. digitatus, Boxaster diagnosticus gen. et sp. nov., Tylasteria cf. jurensis, Tylasteria? sp., Noviaster? sp., Benthopectinidae indet. Wśród wężowideł (Ophiuroidea) rozpoznano: Ophioderma? spectabilis, Ophiarachna? sp., Alternacantha sp., Dermocoma cf. biformis, Dermocoma sp., Ophiotreta cf. stefaniae, Ophiokasia radwanskae gen. et sp. nov.. Pod względem dominujących liczebnie elementów szkieletowych, na poziomie rodzin, stanowiska w Wapiennie-Bielawach i w Zalasie przypominają stanowiska zachodnioeuropejskie, Dominacja takich gatunków, jak Ophioderma? Spectabilis również pozostaje w zgodzie ze innymi znanymi stanowiskami. Stwierdzone nowe dla nauki gatunki zdają się jednak odróżniać stanowisko Wapienno-Bielawy od stanowisk zachodnioeuropejskich. W tekście dokonano też bezpośredniego porównania z fauną Asterozoa z górnego oksfordu Savigna (Jura, Francja). Przypuszcza się, że materiał ze stanowiska Wapienno-Bielawy (facja talusowa) reprezentuje przemieszaną faunę, z której część autochtoniczna pochodzi z głębszych części zbiornika (poniżej strefy falowania), część zaś allochtoniczna z niszczenia biohermy w strefie falowania. Materiał z Zalasu interpretuje się jako reprezentujący tropikalną faunę szelfową występującą przeważnie poniżej strefy falowania. Zarówno jednak rozgwiazdy, jak i wężowidła są znane z tego, że ich zasięg batymetryczny zmieniał się w historii geologicznej. Zatem do wniosków tych należy podchodzić z dużą ostrożnością.Starfishes and brittle stars make for the important part of a contemporary benthic environments, as it was surely same way in the Mesozoic. Skeletal elements of those echinoderms easily become separated, and separately distributed in sediment. The Asterozoa group was described for decades mostly based on complete or semi-complete specimens. The experience of the last over a dozen years showed that taxonomic recognition of isolated skeletal elements is indeed possible and reliable. Several works from the Western Europe have been written (from Great Britain, France, and Germany). The area of Poland was never really documented in this manner. This PhD thesis is supposed to partially fill this gap. Isolated skeletal elements of starfishes and brittle stars were gathered from two localities in Poland: Wapienno-Bielawy quarries at Kuyavia region (the Lower Kimmeridgian, Upper Jurassic), and from Zalas quarry near Krakow (the Oxfordian, Upper Jurassic). Using a binocular optic microscope, and SEM microscope, it was possible to recognize most of the gathered material to genus level (and in some cases even to species level). Among starfishes (Asteroidea) given taxa have been recognised: Poncetaster trispinosus sp. nov., Aspidaster? sp., Stauranderasteridae indet., Valettaster cf. digitatus, Boxaster diagnosticus gen. et sp. nov., Tylasteria cf. jurensis, Tylasteria? sp., Noviaster? sp., Benthopectinidae indet. Among brittle stars (Ophiuroidea) given taxa have been recognised: Ophioderma? spectabilis, Ophiarachna? sp., Alternacantha sp., Dermocoma cf. biformis, Dermocoma sp., Ophiotreta cf. stefaniae, Ophiokasia radwanskae gen. et sp. nov. When it comes to dominant taxa in terms of the number of isolated skeletal elements, on family level, Wapienno-Bielawy and Zalas quarries resemble known West-European sites. Dominance of such species as Ophioderma? spectabilis is also not uncommon. However, recognition of three new species from Wapienno-Bielawy site seems to distinguish this locality from other known. Direct comparison with Asteroza assemblage from the upper Oxfordian of Savigna (dep. Jura, France) have been made. It is suspected that material from Wapienno-Bielawy represents mixed fauna in with autochthonous more deep water taxa occurs together with allochtonous shallow water ones (material from bioherm’s destruction). Material from Zalas is interpreted here as representing fauna of mostly mid-deep tropical waters of a continental shelf (offshore). It should be noted, however, that both – Asteroidea and Ophiuroidea are known from shifts in their preferred bathymetry in their geological past and as such they make for rather poor material in terms of paleo-ecological interpretations. Hence, conclusions taken in this paper should be treated with caution