Searching for self-awareness under political transformation. A frame analysis of a social movement

Celem rozprawy jest zastosowanie teorii ram ruchów społecznych do analizy ruchu społecznego, z uwzględnieniem specyficznych uwarunkowań społeczno-politycznych kraju znajdującego się w fazie transformacji systemowej. Analizie tej towarzyszą pytania o cele, perspektywy, strategie, narzędzia działania, a także komunikacji w ruchu społecznym, której przypisano jedną z kluczowych ról w badaniach, na podstawie których wyciągam wnioski. Za pomocą terminologii teorii ram, w które wplatam elementy z zakresu lingwistyki, staram się prześledzić początkową dynamikę ruchu osób homoseksualnych w Polsce, uwzględniając metody jego działania, a także zewnętrzne uwarunkowania. Przede wszystkim interesuje mnie to, jak skutecznie działały wyodrębnione w niezliczonych interakcjach ramy ruchu społecznego. Zadaję pytania o wypadkową tych interakcji w sensie rezultatów i pożądanych sukcesów, a także nieuchronnych porażek. Analizuję, jak ruch – jako społeczność – radził sobie z przeciwnościami, jakie wypracowywał struktury, jak się komunikował, jak działał. Drugi rozdział pracy poświęcony jest teorii ram i ramowania. Omówione w nim zostały różne sposoby stosowania pojęcia «rama» w ruchach społecznych, ze szczególnym naciskiem na dynamikę wyłaniania ram, procesu ich wyboru oraz uwypuklania. Zarazem analizuję ramowanie jako kluczowy proces zachodzący podczas tworzenia ruchu społecznego oraz przedstawiam najważniejsze podtypy ram. W trzecim rozdziale opisano położenie osób homoseksualnych oraz sposoby tworzenia przez nich ruchów społecznych w latach 1970 – 1995 w Niemczech (do 1990 r. w podziale na Republikę Federalną Niemiec – RFN oraz Niemiecką Republikę Demokratyczną – NRD). Celem tego opisu było porównanie warunków wyjściowych do formowania się ruchu osób homoseksualnych w dwóch państwach niedemokratycznych, tj. PRL oraz NRD. Szczególnie istotny był aspekt (de)kryminalizacji orientacji homoseksualnej oraz inna – niż w przypadku polskiego ruchu – dynamika różnych czynników w sferze politycznej i społecznej, które miały charakter wspomagający dla powstania ruchu gejów i lesbijek w NRD. Jednym z takich czynników było zaangażowanie się organizacji sojuszniczej (tzw. ally) we wsparcie ruchu. Następnie przestawiono jeden z najważniejszych sporów tożsamościowych, jaki miał miejsce w latach 70. XX w. w ruchu gejowskim w RFN wraz z jego skutkami w okresie późniejszym. Czwarty rozdział został poświęcony tzw. «ramie niesprawiedliwości», która w stała się jedną z kluczowych podwalin ruchu osób homoseksualnych w Polsce w drugiej połowie lat 80. XX w. W empirycznej części przeanalizowano znaczenie tej ramy dla budowania samoświadomości ruchu na podstawie materiałów fragmentów pogłębionych wywiadów indywidualnych oraz dokumentów archiwalnych w kontekście tzw. Akcji «Hiacynt». Akcja ta była ogólnopolską operacją Milicji Obywatelskiej i Służby Bezpieczeństwa, a prowadzono ją w latach 1985-1987. Polegała ona na rejestrowaniu, przesłuchiwaniu, zatrzymywaniu oraz nakłanianiu do współpracy ze Służbą Bezpieczeństwa osób homoseksualnych. Ponadto, w rozdziale czwartym zastosowano dodatkową analizę lingwistyczną niektórych fragmentów wywiadów na podstawie własnego systemu transkrypcji w celu ukazania, na ile kryminalizacja mężczyzn homoseksualnych podczas Akcji «Hiacynt» wpływała na uwewnętrznianie przez nich poczucia piętna i na ile mogła mieć ona znaczenie dla tworzenia ram nowopowstającego ruchu. Po raz kolejny przyjrzałam się kwestiom językowym w rozdziale piątym, który dotyczył związków pomiędzy kwestiami językowymi a budowaniem samoświadomości w trakcie kształtowania się ruchu społecznego. Opisywałam w tym kontekście, na ile poczucie izolacji oraz aspekty, związane z językiem, używanym przez aktywistów ruchu, łączyły się z kwestią coming outu (zarówno w zakresie indywidualnym, jak i grupowym). W dalszej kolejności przeprowadziłam analizę treści głównego czasopisma, tworzonego przez aktywistów ruchu, pt. Filo i wskazałam na najważniejsze ramy, jakie pismo to kreowało. Następnie, na podstawie fragmentów pogłębionych wywiadów indywidualnych, omawiałam debatę na temat języka dotyczącego określania samych siebie, jaka toczyła się wewnątrz ruchu. Przedstawiłam również, jak z problemem braku własnego języka współistniała kwestia rozwijającej się w tym czasie w Polsce profilaktyki HIV/AIDS i wiążącej się z nią stygmatyzacji osób homoseksualnych (przede wszystkim gejów). Wszystkie te aspekty miały znaczenie dla ram prognostycznych oraz mobilizacyjnych ruchu, a także dla dalszego jego rozwoju. Ostatni, szósty rozdział pracy poświęcony był dynamice grupowej i jej wpływom na procesy ramotwórcze, a także trudnościom o charakterze praktycznym, których doświadczali działacze i działaczki. Zajmowałam się w nim kwestiami przywództwa, a w dalszej kolejności – trudnościami organizacyjnymi i finansowymi oraz najistotniejszymi konfliktami, jakie pojawiały się wewnątrz ruchu. Analiza tych zjawisk została przeprowadzona na podstawie indywidualnych wywiadów pogłębionych oraz archiwalnych dokumentów, wytworzonych przez ruch. Zastosowanie analizy ramowej w badaniu różnych typów danych sprawiło, iż ze źródeł udało się wyodrębnić i omówić różne czynniki, mające wpływ na dynamikę ruchu, zarówno w jego początkowej, jak i bardziej sformalizowanej fazie. Słowa kluczowe: analiza ramowa, ramowanie, ruch społeczny, Akcja Hiacynt, ruch osób homoseksualnych, geje i lesbijki.The dissertation aims to apply the theory of social movement frames to an analysis of a social movement, while taking into consideration the socio-political conditions of a country in a state of system transformation. This analysis is being accompanied by questions regarding objectives, perspectives, strategies and tools, as well as communication in a social movement. This communication had been ascribed one of the crucial roles in the research, on which I based my conclusions. With help of terminology used in frames’ theory and combined with elements drawn from linguistics, I tried to track the dynamics of the homosexual movement in its initial phase, with both modes of operation and the external conditions the movement was embedded in. First and foremost, my interest was attracted to the issue of acting frames, marked off in innumerable interactions taking place within the movement. I look for the outcome of these interactions and their results, both in the sense of desirable success as well as inevitable failures. I also analyse how the movement – as a community – tackled the obstacles, which structures it was able to built, what where its means and ways of communication, and how it was acting. The second chapter was devoted to the theory of frames and framing. I discussed there different ways of applying the term «frame» in social movements, with a considerable emphasis on the dynamics of frames emerging, the process in which they are chosen and their amplification. At the same time, I describe and analyse subtypes of frames in terms of a key process taking place while a social movement is being created. In the third chapter I portrayed the situation of gays and lesbians and the ways how they created their social movements between 1970 and 1995 in both German states (which were split until 1990 into the Federal Republic of Germany, the BRD, and the German Democratic Republic, the GDR). My aim was to throw some comparisons between to socialist countries, Poland and the GDR. A crucial aspect was the issue of (de)criminalizing of homosexual orientation and different than in Poland dynamics of various factors having an impact on the emergence of gay and lesbian movement in the GDR. One of these factors was the support of an allyinstitution. Afterwards, one of the biggest identity disputes was presented that were held in the 70-ties withing the gay movement in the BRD, including its future impact. The fourth chapter was devoted to the so-called «injustice frame» that became one of the key basis for the movement of gays and lesbians in the second half of the ninth decade of the 20th century. In the empirical of the chapter, on the basis of archive materials and individual in-depth-interviews, the meaning of this frame for the self-consciousness development in the movement was analysed. The whole analysis centred on the impact of the so-called «Hyacinth» Operation, one of the major actions by the communist police and the State Security Service, carried out in three waves between 1985 and 1987. The aim of this operation was to collect as much data as possible, regarding homosexual men, who – while detained at police stations and examined – were photographed, taken fingerprints, and talked into co-operation with the StateSecurity Service. In addition, for some fragments of the individual-indepth interviews, an additional linguistic analysis was applied in order to demonstrate, in how far the criminalisation during the Hyacinth operation influenced both the emerging frames and the stigma which had been internalized by the activists of the later movement. Chapter five was devoted to language issues and their relations between language and shaping the self-consciousness in the construction of a social movement. I was describing in that context, in how far the feeling of being isolated and the problems, regarding the language used by the movement’s activists, were intertwined with the issue of coming out (both in the individual as well as the group dimension). Further, a content analysis of the most popular gay magazine, titled Filo, was carried out. Next, basing on the individual in-depth-interviews, I described a debate which touched problems with self-description by the activists. I also presented in how far the lack of own language was co-existing with the HIV/AIDS prophylaxis of that time, which was corresponding with stigmatizing of homosexual people (predominantly gays). All theses aspects had an impact on prognostic and mobilization frames of the movement, both at that time and later in the future. The last, sixth chapter of the dissertation was dedicated to the group dynamics and its impact on the framing processes, as well as the practical difficulties, which were experience by the activists (both female and male). I also tackled the issues of leadership, and, subsequently, the organizational and financial difficulties, as well as the most crucial conflicts which arose within this movement. The analysis of this phenomena was carried out on the basis individual in-depth-interviews and archive documents, created by the movement. Applying frame analysis in the research consisting of different types of data made it possible to single out and to discuss various factors which had influenced the movement dynamics in its initial and the more formalized stage