Emissions trading system in the European Union in the light of the Polluter Pays Principle

Przedmiotem pracy doktorskiej jest analiza przepisów prawa Unii Europejskiej ustanawiających system handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (ETS) w świetle zasady „zanieczyszczający płaci” (zasada PP). Celem badań jest odpowiedź na pytanie czy system handlu realizuje zasadę PP, czy stanowi odstępstwo od niej. Odpowiedź na to pytanie wymaga przeanalizowania, które instrumenty w ETS stanowią wyraz zasady „zanieczyszczający płaci”, a które świadczą o wyłączeniu jej stosowania. Ponadto konieczne jest zweryfikowanie, czy udzielanie pomocy ukierunkowanej na zrealizowanie celów środowiskowych w ramach systemu może być dopuszczalne i uzasadnione w świetle zasady PP. Praca składa się ze wstępu, czterech rozdziałów oraz zakończenia. Pierwszy rozdział zawiera prezentację systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych. Punktem wyjścia do przedstawienia ETS jest omówienie zagadnienia zmian klimatu, ustalenie siatki pojęciowej oraz próba usystematyzowania obszaru poddanego badaniu. W rozdziale tym omówiono genezę systemu, jego ramy prawne, cel i zakres ETS, podstawowe zasady jego funkcjonowania oraz zaprezentowano rozwiązania, które zmodyfikują system od 2021 roku. W drugim rozdziale pracy pogłębionej analizie poddano zasadę „zanieczyszczający płaci”. W pierwszej kolejności przedstawiona została geneza zasady PP, na podstawie której scharakteryzowano zasadę na płaszczyźnie ekonomicznej, politycznej i prawnej. Kluczowa część drugiego rozdziału odnosi się do zakresu zasady PP zaprezentowanego poprzez analizę jej strony podmiotowej, przedmiotowej i temporalnej, a także możliwych wyłączeń od jej zastosowania. Trzeci rozdział pracy dotyczy zastosowania zasady PP w systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych. W rozdziale tym zaprezentowano ETS z perspektywy elementów konstrukcyjnych zasady „zanieczyszczający płaci”. Przyjęta systematyka pozwoliła na omówienie regulacji prawnych w ETS w kontekście zakresu zasady PP. Analizie poddano również charakter zasady i jej funkcje, które realizowane są w systemie handlu. Czwarty rozdział pracy dotyczy wyłączeń od stosowania zasady „zanieczyszczający płaci” w systemie handlu emisjami. Pierwsza grupa regulacji obejmuje odstąpienie od nakładania obowiązku ponoszenia kosztów zanieczyszczenia przez zanieczyszczających. Druga grupa regulacji odnosi się do udzielania pomocy związanej z ponoszeniem kosztów na realizację wymogów ochrony środowiska. Szczególna uwaga w ramach przepisów regulujących system handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych została poświęcona udzielaniu pomocy o charakterze pomocy państwa. Przeprowadzona w pracy analiza pozwoliła na wykazanie następujących tez. Po pierwsze, mimo iż przepisy prawa wtórnego Unii Europejskiej ustanawiające system handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych nie powołują się na wprost na zasadę PP, zasada ta w jej szerokim znaczeniu jest realizowana w ETS. Po drugie, ETS nie realizuje zasady PP w jej wąskim znaczeniu dotyczącym ponoszenia odpowiedzialności za szkody w środowisku, ze względu na specyfikę rozproszonego zanieczyszczenia gazami cieplarnianymi i ograniczenia wynikające z przepisów prawa pochodnego UE w zakresie odpowiedzialności środowiskowej. Po trzecie, w systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych stosowane są wyłączenia od zasady PP – wykluczenie określonych grup podmiotów zanieczyszczających z systemu oraz udzielanie im pomocy. Stosowanie tych mechanizmów powoduje, że system należałoby ocenić jako niezgodny z zasadą PP w zakresie, w jakim nie przyczynia się do poprawy ochrony środowiska poprzez redukcję emisji gazów cieplarnianych. Odstępstwa od zasady PP mogą być jednak niezbędnym elementem ETS ze względu na konieczność zachowania spójności rynku wewnętrznego oraz w celu uniknięcia zakłócania konkurencji.The subject of the doctoral dissertation is an analysis of the European Union law establishing the Emissions Trading System (ETS) in the light of the Polluter Pays Principle (PPP). The aim of the research is to answer the question whether the Emissions Trading System implements the PPP or is rather a deviation from it. The answer to this question requires analysing what instruments in the ETS constitute an expression of the Polluter Pays Principle and which testify to the exclusion of its use. Moreover, the thesis seeks to answer the question whether the provision of aid aimed at meeting environmental objectives within the system may be permissible and justified in the light of the PPP. The thesis consists of introduction, four chapters and conclusions. In the first chapter the Emissions Trading System is presented. The starting point for its presentation is an analysis of climate change issue, a proposition of the conceptual grid and an attempt to systematize the area under study. The first chapter discusses genesis of the system, its legal framework, objective and scope of the ETS, basic principles of its functioning and review of regulations that will modify the system from year 2021 onwards. In the second chapter the in-depth study of the Polluter Pays Principle is conducted. First, the genesis of the PPP is presented, based on which the principle is characterized on the economic, political and legal level. The key part of the second chapter refers to the scope of the Polluter Pays Principle presented through the analysis of its subject, object and temporal aspect, as well as possible exemptions from its application. The third chapter of the thesis focuses on the application of the Polluter Pays Principle in the Emissions Trading System. This chapter presents the ETS from the perspective of the elements constituting the Polluter Pays Principle. Adopted systematics allows to discuss legal regulations in the ETS in the context of the scope of the PPP. Analysis of the principle in the ETS focuses also on the nature of the principle and its functions implemented in the trading system. The fourth chapter of the thesis refers to exclusions from the application of the Polluter Pays Principle in the ETS. The first group of regulations covers exemptions concerning a waiver from imposing an obligation to bear costs of the pollution by polluters. The second group of regulations refers to the aid aimed at incurring costs of environmental protection requirements. Legal provisions concerning state aid in the Emissions Trading System are given special attention. The analysis conducted in the dissertation made it possible to demonstrate the following theses. Firstly, although the provisions of the European Union secondary law establishing the Emissions Trading System do not explicitly refer to the Polluter Pays Principle, this principle in its broad sense is implemented in the ETS. Secondly, the ETS does not implement the Polluter Pays Principle in its narrow sense regarding liability for damage to the environment due to the specificity of dispersed pollution with greenhouse gases and limitations resulting from the EU secondary law in the field of environmental liability. Thirdly, twofold exemptions from the PPP are applied in the Emissions Trading System - exclusion of specific groups of polluters from the system and providing state aid to the polluters. The application of these mechanisms means that in some respects the system should be assessed as incompatible with the Polluter Pays Principle in so far as it does not contribute to improving environmental protection by reducing greenhouse gas emissions. Nevertheless, derogations from the PPP may be an essential element of the ETS due to the need to maintain the integrity of the internal market and to avoid distortions of competition