Poietic and critical model of imagination in selected theories of aesthetics

Celem rozprawy jest opracowanie pojetycznego i krytycznego modelu wyobraźni w wybranych teoriach estetycznych, który pozwoli opisać jej sensotwórcze działanie. Bazą dla modelu będzie Kantowska koncepcja wyobraźni. Koncepcja ta zostaje rozszerzona przez hermeneutyczne i fenomenologiczne reinterpretacje oraz estetyczne koncepcje obrazu i montażu. Przymiotnik pojetyczny dotyczy tworzenia treści oraz wydobywania wydobywania głębszych podkładów doświadczenia, związanych z cielesnym i uczuciowym zanurzeniem w świecie. Krytyczny aspekt wyobraźni polega na (1) umożliwieniu pojawienia się tego, co nowe jako jego warunku (2) umożliwieniu sądzenia (3), a także dotyczy wpisanego w akt twórczy przełamania pewnego porządku klasyfikacji, umożliwiającego zmianę perspektywy i ocenę. W rozprawie formuję hipotezę: pojetyczny i krytyczny aspekty wyobraźni zbiegają się w procesie odsłaniania i poszerzania sensu doświadczenia. Wiąże się to z rozumieniem wyobraźni jako aktu tworzenia i łączenia obrazów oraz ich pracą. Dzięki bogactwu naoczności można dostrzec powiązania, podobieństwa i różnice. Podmiot wyobraża i tworzy jako uczestnik kultury w szerszych strukturach językowych i obrazowych. Rozprawa składa się z trzech części; przedstawienia Kantowskiego modelu wyobraźni transcendentalnej, analizy metafory i obrazu malarskiego jako przykładów działania wytwórczej i wolnej wyobraźni oraz aplikacji i rozszerzeń tej koncepcji w kontekście konstrukcyjnego i dekonstrukcyjnego aspektu działania wyobraźni w twórczości literackiej oraz montażu i demontażu obrazów i tekstów. Funkcja wyobraźni w filozofii transcendentalnej polega na schematyzowaniu i syntetyzowaniu treści doświadczenia. Wyobraźnia łączy kategorie i dane zmysłowe, w taki sposób, że pierwsze otrzymują swe empiryczne znaczenie, drugie mogą zostać dyskursywnie ujęte. W wolnym działaniu wyobraźni świat jawi się jako piękny i symboliczny. Wyobraźnia poprzez ideę estetyczną poszerza pojęcia otwierając na bogactwo naoczności, a w doświadczeniu wzniosłości pozwala na wykroczenie poza rzeczywistość zmysłową. Metafora odsłania wytwórcze i zarazem obrazowe działanie wyobraźni. Jako zetknięcie dwóch dalekich pól semantycznych, przekroczenie klasyfikacji i pozwala na nową interpretację zdania. Dzieje się to dzięki przepływowi obrazów, który metafora wywołuje. Pozwala on na dostrzeżenie związków i podobieństw w tym, to niepodobne. Schematyzm malarski polega na wyróżnianiu przestrzeni i budowaniu przejść między tym, co wizualne i czytelne. W ten sposób wyłania się postać, która jest nieoddzielna od sposobu swojego ukazania. Składają się na nią elementy rozpoznawalne oraz to, co wizualne, a co pozostaje niewidoczne. Interpretacja fenomenologiczna i ta bazująca na analizie pracy marzenia sennego pozwala na wydobycie bogactwa sensu tego, co zmysłowe oraz na wielość odczytań. Syntetyzująca i schematyzująca funkcja wyobraźni wspomaga proces konstrukcji (w powieści), rekonstrukcji (przebiegu wydarzeń) oraz dekonstrukcji (zastanej treści). Intryga łączy odmienne elementy oraz porządkuje wydarzenia w taki sposób, że przyczyniają się one do rozwoju historii. Ta funkcja pozwala na rekonstrukcję niedostępnych i przeszłych zdarzeń. Wyobraźnia działa tu jako montaż i demontaż. Wspomaga ona w tej pracy sądzenie: porównywanie, poszukiwanie związków i niezgodności, a także ocenę. Dynamika wyobraźni dokonuje się w różnych, często nakładających się na siebie napięciach, takich jak: linearność i synchroniczność, konstrukcja i dekonstrukcja, podobieństwo i różnica, to, co determinujące i refleksyjne (umożliwiające to, co asocjacyjne i retoryczne), zmysłowe i dyskursywne (związane z tym, co jednostkowe i ogólne) wraz z tym, co obrazowe i językowe. Składają się one na pojetyczny i krytyczny model wyobraźni.The aim of the dissertation is to develop a poietic and critical model of the imagination in selected theories of aesthetics which will explain its potential for generating meaning. In the project it will focus on Immanuel Kant’s conception of imagination and its hermeneutical reinterpretations. The adjective “poietical” means in this case: creative, able to create content – fictional chains of meaning. The critical aspect of imagination consists of (1) allowing the emergence of what is new as its condition (2) enabling judgment (3), and also the moment of transgression as a part of creative act, breaking the order of classification, enabling perspective change and judgement. In the dissertation I formulate the following hypothesis: the poietic and critical aspects of the imagination converge in the process of uncovering and broadening the sense of experience. This involves understanding the imagination as an act of creating and combining images and their work. Because of the wealth of intuition - in the flow of images - one can see connections, similarities and differences, new meanings. The subject imagines and creates as a participant of culture in broader linguistic and pictorial structures. They constitute the order from which he can derive, transform and articulate individual experience. The dissertation consists of three parts; (1) presentation of Kant's model of transcendental imagination, (2) analysis of metaphor and painting as examples of productive and free imagination; (3) analysis of constructive and deconstructive aspects of imagination in the literary works as well as montage of images. The function of imagination in transcendental philosophy consists of schematizing and synthesizing the content of experience. Imagination combines categories and sensory data. In the free action of imagination, the world appears as beautiful and symbolic. Imagination through the aesthetic idea broadens the concepts by opening up to the wealth of intuition, and in the experience of sublimity allows us to go beyond the sensual reality. The metaphor is an example of productive and imaginative action of imagination. As a contact between two distant semantic fields, it exceeds the classification which leads to a shock and allows a new interpretation of the whole sentence. This is due to the flow of images that the metaphor evokes. It allows the reader to see connections and similarities and notice invisible aspects of reality. Painting schematicism consists of distinguishing space and creating transitions between what is visual and readable. A figure is inseparable from the way it is portrayed. It consists of recognizable elements and what is visual and what remains invisible. The phenomenological interpretation and the interpretation based on the analysis of the dreamwork allows to reveal the richness of the sense of what is sensual and the multitude of understandings. The synthesizing and schematic function of the imagination supports the process of construction (in the novel), reconstruction (proceeding course of events) and deconstruction (of existing content). Plot combines different elements like characters, motivations and circumstances, and organizes events in such a way that they contribute to the development of the history. Recognizing these relationships between elements - which the imagination contributes to - allows reconstruction of inaccessible and past events. Imagination works here as a montage in which disassembly is also included. Dynamics of the imagination it is made in various, often overlapping, tensions, such as: linearity and synchronicity; construction and deconstruction; similarity and difference; determination and reflection; sensual and discursive (related to what is individual and general); pictorial and linguistic. They build the poietic and critical model of the imagination