Turkey in the Poland’s Promethean Policy in the years 1918-1932

According to Józef Piłsudski’s supporters, the Promethean concept, as the main Polish program of the interwar period aimed at dismemberment of the Soviet Union into individual countries, was one of the ways to neutralize Russian imperialism and to strengthen Poland’s role in the region. The Promethean concept was based on collaboration with the emigration elite of the nations conquered by the Soviets in 1918-1921. As assumed by Piłsudski’s circles, Turkey fitted the Promethean policy well not only due to the fact that a lot of anti-Soviet emigrants took refuge in Constantinople (Istanbul) but also because both Poland and Turkey had a mutual geopolitical interest in weakening Russia. The purpose of my research is to establish the role of Turkey as a state (Ottoman Empire and the Republic of Turkey) as well as a geographical area in the Polish Promethean activity in 1918-1932. The purpose of this research also aims at investigating the specifics of the relationship between Warsaw and anti-Soviet emigration, and the situation within the Promethean movement as a whole, and each separate national emigrant movement (Azerbaijani, Georgian, North Caucasian, Crimean Tatar, Ukrainian, Turkestan and Idel-Ural) presented in Turkey. The research is mostly based on the archive materials from Warsaw, Moscow and Ankara as well as published documents of the anti-Soviet emigrants, Polish, Soviet, Turkish, British, French authorities and intelligence services. The thesis consists of five chapters. The first chapter presents overview of the historiography and sources that are presented in the research. The second chapter shows that due to the rapprochement between Ankara and Moscow in 1919 and Allies intervention in Turkey, neither Poles nor political elite of the proclaimed states within the former Russian Empire could expect any support from Turkey in terms of anti- Soviet action in 1918-1921. The third chapter shows that due to the Treaty of Riga (1921) and Western Powers’ reluctance to intervene into Russian affairs, Eastern Department of the Ministry of Foreign Affairs and the General Staff, a strong base of Józef Piłsudski’s supporters, had to continue their anti-Soviet activity strictly unofficially. The chapter describes the first contacts between the Poles and the anti-Soviet emigration in Turkey and Europe. The fourth part illustrates general activation of the Polish Promethean policy in Turkey and Europe impacted by the Treaty of Lausanne (1923). On the other hand, Polish activity coincided with a much stronger interest of national emigrations in Turkey towards establishing contacts with other foreign states interested in any anti-Soviet activities. The chapter underlines the importance of the 1924 anti- Soviet Georgian revolt for deliberation of the Polish concept aimed at dividing Soviet Union. The fifth part depicts activation of the Polish Prometheans following Józef Piłsudski’s return to power in 1926 after outside of politics for 3 years. The chapter describes Warsaw’s attempts to consolidate political refugees from Caucasus in Caucasian Independence Committee and all anti- Soviet emigrants in overall Promethean movement. It was very difficult to achieve these goals because of internal disputes and political demoralization within the emigration, Polish economic problems as well as Soviet pressure on Turkey to ban any anti-Soviet activity in the country. Due to the lack of confidence in Western Powers and Moscow, the main idea of the Turkish policy was to use friendship with the Soviet Union against the West and use the possibility of breaking this friendship against the Soviet Union. In order to conduct such a policy Turkey could not have strong ties with both sides. The two-track policy of Ankara was also clearly reflected in its stand towards the anti-Soviet emigration. On the one hand, Ankara allowed them to stay, form organizations on a certain scale and used them for counterintelligence tasks on the Soviet- Turkish border. On the other hand, Turks used emigrants as a bargaining chip in relations with the Soviets. Given its inability to get any concrete guarantees of safety and financial support on the larger international arena, Ankara signed a treaty of friendship and neutrality with Moscow in 1925, which was further confirmed through the conclusion of many agreements of both economic and political nature. Turkish-Soviet political and financial rapprochement and Polish- Soviet Non-Aggression Pact in 1932 influenced not only on restriction of emigrants’ activity in Turkey but also its transfer to Warsaw, Berlin, and Paris.Zgodnie z poglądami prezentowanymi przez obóz, na którego czele stał Józef Piłsudski, jedną z możliwości neutralizacji rosyjskiego imperializmu i zarazem sposobem wzmocnienia roli Polski w regionie była realizacja koncepcji prometejskiej. Był to główny polski program w okresie międzywojennym ukierunkowany na rozsadzenie Związku Radzieckiego. Koncepcja prometejska gruntowała się na współprace Polski z elitą powstałych na terenie byłego Imperium Rosyjskiego narodów, która to elita po podboju jej krajów przez Sowietów w latach 1918-1921 schroniła się na emigracji. Turcja uwzględniana była we wszystkich kalkulacjach prometejskich nie tylko ze względu na jej przekształcenie się w jedno z głównych skupisk emigracji antyradzieckiej. Podstawą programu było założenie, że państwo to, tak jak Polska graniczące z radziecką Rosją, posiadało zasadniczo wspólne z Polską interesy w osłabieniu Rosji. Rozprawa ma na celu ustalenie roli Turcji jako państwa (Imperium Ottomańskiego i Republiki Tureckiej) oraz terenu geograficznego w polskich posunięciach prometejskich w latach 1918-1932. Celem rozprawy jest również przedstawienie specyfiki relacji pomiędzy Warszawą a emigracją antyradziecką w Turcji. Oprócz tego przedmiotem zainteresowania jest przedstawienie wewnętrznych dziejów ruchu prometejskiego, spojrzenie na sytuację na odcinkach emigracji narodowościowej (azerbejdżańskiej, gruzińskiej, północnokaukaskiej, ukraińskiej, Tatarów Krymskich i Nadwołżańskich, turkiestańskiej) w Turcji oraz na współpracę emigrantów w ramach ruchu prometejskiego. Podstawą rozprawy jest materiał z archiwów w Warszawie, Moskwie i Ankarze, a także opublikowane dokumenty emigracji antyradzieckiej, władz i wywiadów Polski, Związku Radzieckiego, Turcji, Wielkiej Brytanii, Francji. Rozprawa składa się z 5 rozdziałów. Rozdział pierwszy zawiera analizę historiografii i bazy źródłowej wykorzystanych w rozprawie. Rozdział drugi demonstruje, iż w warunkach zbliżenia Ankary i Moskwy w 1919 r. oraz interwencji aliantów w Turcję, Polacy i elita polityczna powstałych na terenie byłego Imperium Rosyjskiego narodów nie mogli oczekiwać na jakąkolwiek pomoc ze strony Turcji w akcji antyradzieckiej w latach 1918-1921. Rozdział trzeci demonstuje, że z chwilą zawarcia traktatu pokojowego w Rydze oraz niezainteresowaniu mocarstw zachodnich w dalszej interwencji w kwestię rosyjską, Wydział Wschodni MSZ Polski i Sztab Generalny (Główny) Wojska Polskiego, główne ośrodki stronnictwa piłsudczyków, musiały kontynuować działalność antyradziecką nieoficjalnie. Rozdział zawiera analizę nawiązania pierwszych kontaktów pomiędzy stroną polską a emigracją antyradziecką w Turcji i Europie. W rozdziale czwartym zwrócono uwagę na ogólne uaktywnienie polskiej działalności prometejskiej w Turcji i Europie spowodowane podpisaniem traktatu w Lozannie w 1923 r. Z drugiej strony, uaktywnienie Polaków zbiegło się w czasie z coraz bardziej większym zainteresowaniem emigracji co do nawiązania tej współpracy w kwestii antyradzieckiej. Podkreślono ważność wpływu nieudanego antyradzieckiego powstania w Gruzji w 1924 r. dla ewolucji polskiej koncepcji prometejskiej. Rozdział piąty dotyczy uaktywnienia polskich prometeistów po powrocie Józefa Piłsudskiego do władzy w 1926 r. Przyjrzano się bacznie próbom zjednoczenia przez Polaków przedstawicieli emigracji kaukaskiej w ramach stworzonego w Turcji Komitetu Niepodległości Kaukazu oraz powołania ogólnego ruchu prometejskiego pod egidą Polski. Osiągnięcie tego celu było dość skomplikowanym z powodu konfliktów wewnętrznych i demoralizacji politycznej wśród emigrantów, problemów finansowych Polski oraz presji Sowietów na Turcję w kierunku zakazania działalności antyradzieckiej na jej terenie. Z powodu podejrzeń Turków odnośnie zamierzeń Zachodu i Moskwy, główna idea tureckiej polityki polegała na wykorzystywaniu przyjaźni z Moskwą przeciwko agresywnym zapędom Zachodu, a z drugiej strony możliwościach zerwania tej przyjaźni przeciwko ZSRR. Prowadzenie przez Ankarę dwutorowej polityki na arenie międzynarodowej odzwierciedliło się na jej stosunku do emigracji antyradzieckiej. Z jednej strony, Ankara zgodziła się na pozostawanie emigrantów w Turcji, prowadzenie przez nich działalności konspiracyjnej, a także wykorzystywała ich w celach kontrwywiadowczych na granice ze ZSRR. Z drugiej strony, Turcy traktowali emigrantów jako kartę przetargową w stosunkach z Sowietami. Brak poważnych osiągnięć w próbach uzyskania przez Ankarę gwarancji bezpieczeństwa i pomocy finansowej w pertraktacjach z Zachodem zmuszał władze tureckie do coraz większego zacieśnienia sojuszu z Moskwą. Wyrazem tego było podpisanie radziecko-tureckiego traktatu o przyjaźni i neutralności (1925 r.), który później został potwierdzony przez zawarcie licznych umow o charakterze politycznym i gospodarczym. Coraz mocniejszy związek polityczny Ankary z Moskwą oraz zawarcie polsko-radzieckiego paktu o nieagresji w 1932 r. doprowadziły do ograniczenia działalności emigrantów w Turcji i przeniesienia ich posunięć z Turcji do Warszawy, Paryża i Berlina