Standards and usus in Polish official language on the example of statutes, regulations and forms of selected higher education institutions

Celem pracy jest zaprezentowanie wpływu normy na urzędową odmianę języka. Punktem wyjścia do analizy jest zdefiniowanie normy językowej i wskazanie różnic w jej postrzeganiu, a także opis zjawiska wielopoziomowości normy, na którą Halina Kurkowska zwracała uwagę na długo przed jej praktycznym opisem dokonanym przez Andrzeja Markowskiego. Językoznawcy nie mają jednakowego stanowiska w sprawie oceny wpływu uzusu na kształtowanie normy językowej, wszyscy jednak zgadzają się co do tego, że jest on ogromny. Sformułowanie tezy o wielopoziomowości normy było skutkiem obserwacji rzeczywistości językowej. Język stale ewoluuje, niezależnie od stanowiska językoznawców normatywistów. Trwanie w przekonaniu, że można za pomocą nakazu zmienić zwyczaje językowe społeczeństwa, jest niewłaściwe. Konieczna wydaje się dalsza dywersyfikacja normy z uwzględnieniem tego, co jest obecne zarówno w normie skodyfikowanej, jak i w uzusie. Próby wpływania na jakość języka za pomocą skodyfikowanych norm świadczą o potrzebie porządkowania reguł, także odnoszonych do tekstów urzędowych. Charakterystyczny styl, w jakim są tworzone, znalazł miejsce w klasyfikacjach odmian języka opracowanych przez Teresę Skubalankę, Danutę Buttler, Stanisława Gajdę i Aleksandra Wilkonia. Dzieje urzędowej odmiany języka, nieodpornej na zjawiska polityczne, dowodzą ścisłego jej związku z wydarzeniami historycznymi, np. w czasie zaborów, kiedy odmiana literacka wyraźnie kwitła, styl urzędowy ulegał degradacji. Obecnie dostrzega się potrzebę poprawy jakości relacji urząd–obywatel, szeroko dyskutowane zmiany dotyczą zaś także sfery językowej. Niesymetryczność ról nadawcy i odbiorcy w komunikacji urzędowej wynika z braku między nimi styczności czasowej i przestrzennej. W takiej sytuacji szczególnie ważny staje się wspólny kod (język) i wspólna wiedza, dzięki którym możliwe jest porozumienie. Granice tekstu wyznacza rama, której wnętrze wypełniają elementy o typowych dla tekstów urzędowych cechach; są to: precyzja w wyrażaniu myśli, obiektywizm, brak emocjonalizmów, dyrektywność, standardowość. Część analityczna pracy zawiera analizę gatunkową i statystyczną statutów, regulaminów i formularzy, stanowiących materiał badawczy. Ranga badanych tekstów jest różna: najwyżej w hierarchii znajduje się statut, nazywany często konstytucją instytucji. Na jego podstawie opracowywane są pozostałe dokumenty uczelniane. Konstrukcja statutów jest najbardziej zbliżona do aktów prawnych o randze ustawy i — jak pokazała analiza — leksyka i ortografia statutów również w największym stopniu przypomina formuły typowe dla legislacji. Ramy tekstów i elementy je wypełniające również nie są tożsame; statuty i regulaminy mają podobną kompozycję, formularze natomiast nie powielają jednego schematu, a ich konstrukcja jest bardziej swobodna. Analiza językowa badanych tekstów została przeprowadzona z wykorzystaniem dwóch programów: pierwszy to aplikacja badająca stopień zrozumiałości tekstu Jasnopis, druga to uniwersalny konkordancer korpusowy AntConc. Zbadano długość, jasność tekstów, ich urozmaicenie leksykalne, liczebność określonych elementów, a także obecność pewnych form wskazujących na przynależność tekstów do danego gatunku. Opracowane na potrzeby konstruowania aktów prawnych Zasady techniki prawodawczej nie precyzują kwestii, które zostały zbadane: liczby rzeczownika w przepisach, rodzaju rzeczownika czy czasu bądź aspektu czasownika i nie wyjaśniają zawiłości semantycznych w użyciu tych kategorii. Mimo to można określić pewne standardy dotyczące konstruowania tekstów o charakterze prawnym: przewaga rodzaju męskiego, liczby pojedynczej i czasu teraźniejszego niedokonanego. Stosowanie reguł dotyczących wymienionych elementów dowodzi potrzeby standaryzacji tekstów urzędowych. Wnioskiem de lege lata może być postulat prowadzenia szkoleń dla pracowników administracji, które pomogłyby im opanować sztukę konstruowania tekstów możliwie najbardziej zrozumiałych, opartych na zasadach opracowanych przez twórców Jasnopisu: pisanie krótkich zdań, nieużywanie długich wyrazów, wykorzystanie jak możliwie największej liczby czasowników, ograniczenie liczby rzeczowników, gerundiów i łańcuchów dopełniaczowych. Warto byłoby także uzupełnić wytyczne zawarte w ZTP o elementy ortograficzne i interpunkcyjne, które nie zostały precyzyjnie określone bądź których pisownia nie jest ustalona.The aim of this paper is to present the impact that the standard has on official language. The starting point for the analysis is the definition of linguistic norm and indication of differences in its perception, as well as the description of the phenomenon of multilevel of standard, to which Halina Kurkowska drew attention long before its practical description by Andrzej Markowski. Linguists do not share the same view on the impact of usus on linguistic norms, but everyone agrees that it is enormous. The formulation of the thesis on norm's multilevel was the result of observation of linguistic reality. Language constantly evolves, regardless of the opinion of linguistic formalists. Persisting in believe that it is possible to change the linguistic habits of society by means of an injunction is wrong. It seems necessary to diversify the standard further, considering what is present both in the codified standard and in the usus. The attempts to influence the quality of language through codified norms indicate necessity of organizing rules, also referring to official texts. The distinctive style in which they are created has found place in the classifications of language variants developed by Teresa Skubalanka, Danuta Buttler, Stanisław Gajda and Aleksandra Wilkonia. The history of the official type of language, that is not resistant to political changes, proves a close connection with historical events, e.g. during the partition of Poland, when the literary form flourished, official style was being degraded. Currently, the need to improve the quality of the office-citizen relationship is being recognized, and the broadly discussed changes also concern the linguistic sphere. The lack of symmetry between the roles of the sender and recipient in official communication results from the lack of temporal and spatial contact between them. In such a situation a common code (language) and a common knowledge, that can enable communication, are particularly important. The boundaries of the text are defined by a frame, whose interior is filled with elements of typical official texts characteristics; these are: precision in expressing thoughts, objectivity, lack of emotion, directivity, standardisation. The analytical part of the work contains a qualitative and statistical analysis of the statutes, regulations and forms that constitute the research material. The rank of the texts examined differs: the highest rank in the hierarchy is the statute, often called the constitution of the institution. On the basis of this other university documents are prepared. The structure of statutes is most similar to the legislative acts of the rank of law, and - as the analysis has shown - lexis and orthography of statutes are also most similar to the typical legislation formulas. Text frameworks and filling elements are not identical; Statutes and regulations have similar composition, but forms do not duplicate one pattern and their design is more casual. The linguistic analysis of the texts studied was carried out using two programs: the first is an application that examines the intelligibility of the text, Jasnopis, the second is the AntConc, a universal corpus concordancer. The length, clarity of texts, their lexical variation, the number of specific elements, and the presence of certain forms indicating the affiliation of texts to a given species were studied. Developed for the purpose of constructing legal acts The principles of the legislative technique do not specify the issues that have been examined: the number of nouns in the regulations, the type of noun or tens, or the aspect of the verb, and they do not explain the semantic complexities in the use of these categories. Still, there are certain standards for constructing legal texts - the superiority of the masculine, the singular, and the imperfect present tens. The application of the rules concerning these elements proves the need for the standardization of official texts. Conclusion de lege lata may be the postulate of conducting trainings for public administration workers to help them master the art of constructing texts as clear as possible, based on principles developed by the makers of Jasnopis: writing short sentences, not using long words, using as many verbs as possible, reducing the number of nouns, gerunds and genitive chains. It would also be worthwhile to supplement the guidelines contained in ZTP with spelling and punctuation elements that are not precisely defined or spelling of which is not fixed