Język polski na Żytomierszczyźnie - historia, stan współczesny oraz perspektywy rozwoju

Natalia Shumlianska Język polski na Żytomierszczyźnie – historia, stan współczesny oraz perspektywy rozwoju Praca doktorska napisana pod kierunkiem prof. dr. hab. Stanisława Dubisza Moja rozprawa dotyczy Polonii zamieszkałej na terenie Ukrainy, skupiłam się w niej na poziomie przyswojenia polszczyzny przez młodzież uczniowską obwodu żytomierskiego. Rozdział I: OSOBLIWOŚCI JĘZYKA POLSKIEGO NA UKRAINIE NA PRZEŁOMIE WIEKÓW dotyczy cech polszczyzny u schyłku wieku XX i na początku wieku XXI na terenie Ukrainy. W tym rozdziale przeanalizowałam zmiany liczebności Polonii ukraińskiej w okresie od ostatniego spisu ludności przeprowadzonego za czasów radzieckich (1989) do spisu, który odbył się w roku 2001 i jest dotąd jedynym spisem przeprowadzonym w niepodległej Ukrainie. Omówiłam początki odradzania się edukacji polonistycznej w poszczególnych regionach Ukrainy pod koniec ubiegłego wieku i na początku obecnego, wskazałam miejsce edukacji polonistycznej wśród innych języków mniejszości narodowych nauczanych w szkołach Ukrainy. Rozdział II: SYTUACJA JĘZYKA POLSKIEGO NA UKRAINIE NA PRZEŁOMIE WIEKÓW przedstawia analizę porównawczą programów nauczania języka polskiego w Polsce oraz na Ukrainie, wskazuje wady i zalety programów ukraińskich. Skupiłam się w nim również na nauczaniu języka polskiego w szkołach Żytomierszczyzny na przełomie wieków, pokazałam zmiany w liczebności placówek edukacyjnych z nauką języka polskiego od początku XXI wieku do dnia dzisiejszego, omówiłam sytuację związaną z liczbą polonistów w obwodzie żytomierskim. W tym rozdziale próbowałam także wskazać rolę nauczania języka polskiego w szkolnictwie ukraińskim, które w ciągu ostatnich dziesięcioleci ulega dużym zmianom. W rozdziale III: KIERUNKI UDOSKONALENIA NAUCZANIA JĘZYKA POLSKIEGO W SZKOŁACH ŻYTOMIERSZCZYZNY zaprezentowałam podłoże specyfiki nauczania języka polskiego w szkołach obwodu żytomierskiego na podstawie informacji zebranej na Żytomierszczyźnie. Poza tym spróbowałam określić znaczenie edukacji literackiej, historii i WOP-u w kształtowaniu świadomości narodowej młodych Polaków. Ze swoimi badaniami również dotarłam do nauczycieli języka polskiego, spróbowałam przedstawić wzorzec nauczyciela polonisty we współczesnych ukraińskich realiach. W rozdziale IV: O JĘZYKU POLSKIM UCZNIÓW SZKÓŁ ŻYTOMIERSZCZYZNY skupiłam się najpierw na charakterystyce informatorów, uczniów szkół obwodu żytomierskiego, którzy wzięli udział w moich badaniach. Analiza ankiet polegała na ekscerpcji błędów, popełnionych przez osoby objęte badaniami, oraz ich klasyfikacji na podstawie klasyfikacji błędów językowych Andrzeja Markowskiego. Celem przeprowadzonych badań polszczyzny uczniowskiej było ukazanie umiejętności językowych osób uczących się języka polskiego na poziomie szkolnym. Teren moich badań to obwód żytomierski, który jest specyficzny z wielu względów: liczba zamieszkałych w nim Polaków wynosi ponad 49 tysięcy osób, społecznych organizacji polonijnych jest w obwodzie ponad 50, liczba szkół z edukacją polonistyczną waha się w ostatnich 10 latach od 13 do 25, liczba nauczycieli ciągle wzrasta, coraz rzadziej są zapraszani nauczyciele języka polskiego z Polski. Polszczyzna mieszkańców obwodu żytomierskiego rzadko była przedmiotem opisu językoznawców i daje badaczom jeszcze duże możliwości. Dokonana próba analizy polszczyzny uczniowskiej (w jej odmianie pisanej) odzwierciedla realia na początku XXI stulecia. Mogą one ulegać zmianom ze względu na wiele czynników, wśród których warto wymienić: możliwości edukacji polonistycznej przy pomocy nowości technicznych, dostępność materiałów i pomocy dydaktycznych oraz możliwość bliskiego i bezpośredniego kontaktu z etnicznymi użytkownikami języka polskiego. Wielojęzyczność jest cechą właściwą uczniom szkół Żytomierszczyzny, ponieważ współistnieją na tym terenie języki: ukraiński, rosyjski, polski oraz białoruski. Zachodzą więc różnorodne procesy interferencyjne, często dochodzi do przejmowania obcych elementów leksykalnych oraz struktur składniowych. W badaniach została zastosowana metoda ankietowa, podstawą materiałową pracy są wyniki ankiety przeprowadzonej w trzech szkołach obwodu żytomierskiego, które – moim zdaniem – są najbardziej reprezentatywne dla tego regionu. Przeprowadzone badania stopnia opanowania polszczyzny uczniów szkół średnich Żytomierza i jego regionu wskazują na to, że istnieją poważne odstępstwa od normy ogólnopolskiej. Związane jest to, przede wszystkim, z oddziaływaniem na siebie różnych języków, wykorzystywanych przez respondentów na co dzień, co prowadzi do procesów interferencyjnych. Polish language at Zhytomyr region – history, currant state and development prospects. Doctoral thesis written under the guidance of Prof. Ph. D. Stanislav Dubish My doctoral thesis concerns Poles that live at the territory of Ukraine and focused here at the level of adoption of the Polish language by students and youth of Zhytomyr district. Part I: PECULIARITIES OF THE POLISH LANGUAGE IN UKRAINE AT THE TURN OF THE CENTURY concerns the characteristics of the Polish language at the end of the XX century and the beginning of the XXI century at the territory of Ukraine. In this part I analyzed changes in the number of Ukrainian Poles since the last census in Soviet times (1989) to the census, held in 2001 that is so far the only census conducted in independent Ukraine. I discussed the origins of the rebirth of the Polish language education in different regions of Ukraine at the end of the last century and the beginning of the current century and pointed the place of the Polish language education among the other languages of national minorities taught at Ukrainian schools. PART II: SITUATION OF THE POLISH LANGUAGE IN UKRAINE AT THE TURN OF THE CENTURY presents a comparative analysis of the programs of Polish language teaching in Poland and Ukraine, shows the advantages and disadvantages of Ukrainian programs. I also focused on teaching of the Polish language at the schools of Zhytomyr region at the turn of the century, showed changes in the number of educational institutions where the Polish language is taught from the beginning of the twenty-first century to the present day and discussed the situation with the number of the Polish language teachers in Zhytomyr region. In this part I also tried to point out the role of the Polish language teaching at Ukrainian schools, which undergoes big changes in recent decades. In PART III : WAYS OF IMPROVEMENT OF THE POLISH LANGUAGE TEACHING AT THE SCHOOLS OF ZHYTOMYR REGION I presented the foundations of specifics of the Polish language teaching at the schools of Zhytomyr region on the basis of information collected at this region. Moreover I tried to define the role of literary education, history and country studies in the formation of the national consciousness of the young Poles. To my researches I also included information about the Polish language teachers and tried to show the example of the Polish language teacher in contemporary Ukrainian realities. In part IV: ABOUT THE POLISH LANGUAGE OF THE PUPILS OF THE SCHOOLS AT ZHYTOMYR REGION I focused foremost on the characteristic of informants, pupils of Zhytomyr region, that took part in my research. The analysis of the questionnaires was aimed at determining the mistakes made by pupils that took part in my research and their classification based on the classification of language mistakes by Andrzej Markowski. The aim of the study of the Polish language spoken by the pupils was to show the learners’ language skills at the school level. The area of my research is Zhytomyr region, which is specific for many reasons: the number of Poles living here is more than 49,000 people, there exist more than 50 Polish social organizations, the number of schools where the Polish language is taught has varied from 13 to 25 in the last ten years and the number of the Polish language teachers continues to increase, teachers from Poland are invited rarely. The Polish language of the Zhytomyr region inhabitants has rarely been the subject of linguistic study and offers researchers big opportunities. The following attempt to investigate the Polish language of the pupils ( in written form ) reflects the realities of the early twenty-first century. They can vary because of many factors , among which the following are worth mentioning: the possibilities of the Polish language teaching with the help of technical innovations, availability of materials and teaching aids as well as the possibility of a close and direct contact with native Polish speakers. Multilingualism is a defining characteristic feature of the pupils of Zhytomyr region schools, as the following languages coexist in that area: Ukrainian, Russian, Polish and Belarusian. As a result various interference processes take place and borrowing of foreign words and phrases occur often. The questionnaire method was used in my research, the results of the survey, conducted in three schools of Zhytomyr region, which - in my opinion - are the most representative of that region are the material base of the study. The investigation of the Polish language spoken by the pupils of Zhytomyr region schools indicate that serious deviations from the standard Polish take place. This is so primarily because of the interaction of the different languages used by the respondents daily, which leads to interference processes