Podmiotowe wyznaczniki percepcji zapachów i ich oceny afektywnej: Rola pamięci autobiograficznej, nastroju i temperamentu

Celem pracy było sprawdzenie, czy percepcja zapachów oraz ich ocena afektywna mają związek z pamięcią autobiograficzną, z nastrojem lub/i z temperamentem jednostki. Zgodnie z danymi z literatury zapachy przywołują dawne wspomnienia (Aggleton i Waskett, 1999; Chu i Downes, 2002), którym często towarzyszą emocje (Chu i Downes, 2002; Herz, 1998; Herz, 2004; Herz i Cupchick, 1995; Herz i in., 2004; Herz i Engen, 1996; Herz i Schooler, 2002). Celem badań własnych było sprawdzenie czy ocena afektywna zapachów jest związana z oceną wspomnień wzbudzonych przez te zapachy. Wyniki wielu badań (Field i in., 2008; Kritsidima i in., 2010; Lehrner i in., 2005; Motomura i in., 2001; Retiveau i in., 2004; Toet i in., 2010) potwierdziły wpływ zapachów na nastrój. Zadano pytanie, czy można spodziewać się odwrotnej zależności? Czy nastrój wpływa na odbiór i ocenę afektywną aromatów? Celem badań własnych było zweryfikowanie zależności pomiędzy tymi zmiennymi. Wcześniejsze badania (Havlíček, Nováková, Vondrová, Kuběna, Valentová, Roberts, 2012; Pause, Ferstl i Fehm-Wolfsdorf, 1998) potwierdziły wpływ neurotyczności na wrażliwość węchową. Przewidywano, że jeśli odbiór zapachów jest związany z osobowością, to jest również związany z temperamentem. Celem badań własnych było sprawdzenie, czy percepcja zapachów jest związana z wrażliwością sensoryczną, reaktywnością emocjonalną i aktywnością. Aby odpowiedzieć na pytania badawcze przeprowadzono badanie o charakterze indywidualnym, podczas którego uczestnikom (N = 152) prezentowano 10 powszechnie znanych zapachów: wanilia, mięta, ocet, kawa, sosna, cytryna, benzyna, lawenda, anyż, chlor. Zadaniem badanych było powąchanie substancji zapachowej i udzielenie odpowiedzi na pytania dotyczące danego zapachu oraz wzbudzonego przez ten aromat wspomnienia (jeśli zapach przywołał jakieś wspomnienie). Badani wypełniali również Przymiotnikową Skalę Nastroju UMACL oraz Kwestionariusz Temperamentu FCZ-KT. Wyniki analiz statystycznych potwierdziły istnienie związku między oceną wspomnienia przywołanego przez zapach a oceną afektywną aromatu. Im przyjemniejsze było wspomnienie dla osób badanych, tym lepiej oceniały zapach, który je przywołał. Co więcej, analizy statystyczne potwierdziły istnienie dodatniego związku między percepcją zapachów a cechami temperamentu (wrażliwością sensoryczną i reaktywnością emocjonalną). Im większą wrażliwością sensoryczną lub reaktywnością emocjonalną odznaczali się badani, tym intensywniej odczuwali zapachy. Dodatkowo, im wyższa była reaktywność emocjonalna badanych, tym większy był ładunek emocjonalny wspomnień wzbudzonych przez nieprzyjemne zapachy. Zapachy wzbudzały wspomnienia zarówno u młodszych (18-35 lat), jak i starszych (51-67 lat) uczestników badania. W grupie osób starszych większość zapachów wzbudzała wspomnienia pochodzące z szóstej dekady życia. Natomiast zapachy wanilii, sosny, lawendy i anyżu przywoływały wspomnienia z pierwszej dekady życia (zjawisko reminiscencji). Ładunek emocjonalny wspomnień wzbudzonych przez zapachy był większy u kobiet niż u mężczyzn. Płeć i wiek wpływały na percepcję zapachów i ich ocenę afektywną. Kobiety odbierały zapachy jako intensywniejsze niż mężczyźni. Intensywność zapachów była również większa dla młodszych osób badanych, w porównaniu z osobami starszymi. Badani poproszeni o wymienienie zapachów, które pamiętają z okresu dzieciństwa, podawali głównie zapachy, które lubili, gdy były dziećmi. Były to przede wszystkim aromaty: ciasta, siana, benzyny, pasty do podłogi, sosny, mleka. Uzyskane wyniki dowodzą, że percepcja zapachów oraz ich ocena afektywna są związane z cechami temperamentu i pamięcią autobiograficzną. Związek odbioru zapachów z nastrojem nie został potwierdzony, jednak możliwe, że procedura badawcza nie pozwoliła na jego ujawnienie. Warto przeprowadzić kolejne badania w celu weryfikacji związku tych dwóch zmiennych. Wyniki badań własnych poszerzyły wiedzę z zakresu psychologii węchu i są punktem wyjścia do kolejnych poszukiwań.The main purpose of the dissertation was to investigate whether olfactory perception and the affective assessment of olfactory stimuli are influenced by autobiographical memory, mood and temperament. As often mentioned in the literature (Aggleton i Waskett, 1999; Chu i Downes, 2002), odors evoke memories which are of considerable emotional value (Chu i Downes, 2002; Herz, 1998; Herz, 2004; Herz i Cupchick, 1995; Herz i in., 2004; Herz i Engen, 1996; Herz i Schooler, 2002). The purpose of this study was to examine whether there is a correlation between the affective assessment of olfactory stimuli and the assessment of the memory evoked by the odor. Ealier research confirmed that odors affect mood (Field i in., 2008; Kritsidima i in., 2010; Lehrner i in., 2005; Motomura i in., 2001; Retiveau i in., 2004; Toet i in., 2010). An unexplored question concerns whether mood has an impact on olfactory perception and the affective assessment of odors. The purpose of this study was to answer this question. It has been found (Havlíček, Nováková, Vondrová, Kuběna, Valentová, Roberts, 2012; Pause, Ferstl i Fehm-Wolfsdorf, 1998) that neuroticism is a predictor of olfactory sensitivity. If the olfactory perception is associated with personality dimensions, it may also be correlated with temperament traits. The aim of this study was to investigate whether olfactory sensory sensitivity, emotional reactivity and activity influence the olfactory perception. In the main part of the study 10 odorants were presented to 152 healthy subjects (men and women): vanilla, menthol, vinegar, coffee, pine, lemon, petrol, lavender, anise, chlorine. Participants were asked to choose one odorant, sniff it and rate it on several 7-point scales. Before the main part of the study mood was assessed using the UWIST Mood Adjective Checklist. Participants were also asked to fill in the FCZ-KT questionnaire. Analyses reveled a significant positive correlation between the assessment of the memory evoked by the odor and the affective assessment of the olfactory stimuli. What is more, relationship between temperament traits and olfactory perception was found. Analyses reveled a significant positive correlation between sensory sensitivity, emotional reactivity (dimentions of temperamental questionnaire FCZ-KT) and olfactory sensitivity. Moreover, there was a significant positive correlation between emotional reactivity (dimention of temperament) and the emotional qualities of autobiographical memories evoked by odorants. Odorants evoked autobiographical memories in younger and older participants. In the group of older subjects most memories came from the last decade of life. Some odor-cued memories were also located to the first decade of life (reminiscence bump). In the group of women odor-evoked memories were more emotional than in the group of men. Age and sex were found to affect olfactory perception. Women and young participants perceived odorants as more intensive than men and older subjects. Participants were asked to write down and rate five "odors of their childhood". Analyses reveled that subjects wrote down more scents that they liked when they were children, for example: cake, hay, petrol, floor polish, pine, milk. Research comfirmed that olfactory perception and the affective assessment of odors are associated with temperament traits and autobographical memory. Futher studies seem to be necessary to veryfy relationship between the olfactory percetpion and mood. These findings provided new insight into olfactory perception