Komunikacja wizualno-przestrzenna ze słyszącym niemowlęciem w okresie prelingwalnym z wykorzystaniem znaków Polskiego Języka Migowego

Uniwersytet Warszawski Wydział Polonistyki Instytut Języka Polskiego Danuta Mikulska Streszczenie rozprawy doktorskiej p.t. “Komunikacja wizualno-przestrzenna ze słyszącym niemowlęciem w okresie prelingwalnym z wykorzystaniem znaków Polskiego Języka Migowego” napisanej pod kierunkiem prof. Marka Świdzińskiego Przedstawiona tu praca doktorska zatytułowana „Komunikacja wizualno-przestrzenna ze słyszącym niemowlęciem w okresie prelingwalnym z wykorzystaniem znaków Polskiego Języka Migowego” poświęcona jest nietypowemu zastosowaniu Polskiego Języka Migowego (PJM) do komunikowania się ze słyszącym niemowlęciem w okresie przedwerbalnym. Metody komunikowania się z niemowlęciem w ten specyficzny - jak dla słyszących rodzin – sposób (Sign2Baby) mają swoje korzenie w krajach anglojęzycznych: USA, Kanada, Wielka Brytania i są tam z sukcesem wykorzystywane w komunikacji z niemowlętami i w edukacji przedszkolnej od lat 80. ubiegłego stulecia. Dla celów eksperymentu opisanego w niniejszej pracy została opracowana metoda Bobomigi, dostosowana do specyfiki języka polskiego, jak i cech PJM jako języka migowego. Pomimo dużego podłoża teoretycznego tej pracy, ma ona głównie wymiar praktyczny i eksperymentalny. Przedmiot niniejszej pracy plasuje się na skrzyżowaniu kilku dyscyplin: lingwistyki, psycholingwistyki, psychologii i pedagogiki. Pograniczność tej problematyki jest bezpośrednią przyczyną niemożności ujęcia tematu w sposób całościowy i pełny. Projekt ten wlicza się w szeroki wachlarz prac nad Polskim Językiem Migowym i komunikacją wizualno-przestrzenną, prowadzonych na Wydziale Filologii Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego pod kierunkiem profesora Marka Świdzińskiego. Postawiona w pracy hipoteza jest istotna z punktu widzenia społecznego i edukacyjnego Głuchych i słyszących. Eksperyment ma na celu dowieść, iż wykorzystywanie gestów w komunikacji z niemowlęciem ma wyjątkowo korzystny wpływ na rozwój dziecka w wielu aspektach, przede wszystkim w aspekcie komunikacyjnym, językowym, społecznym i emocjonalnym. Co więcej, wbrew często pojawiającym się obawom, nie opóźnia ono mowy, lecz zwykle wspomaga jej nabywanie. W celu weryfikacji postawionej tezy przeprowadzono badania eksperymentalne na grupie liczącej 298 dzieci. Szczegółowa obserwacja postępów czynionych przez dzieci w różnych sferach rozwoju pozwoliła zebrać szeroki materiał badawczy. Analiza poszczególnych przypadków pozwoliła przedstawić mechanizm oraz zdolności komunikacyjne niemowląt. Obserwacji został poddany głównie rozwój migania na tle rozwoju psychomotorycznego i rozwoju mowy, a także panorama zastosowania znaków w komunikatach od dzieci. Wyznaczenie i szczegółowa analiza drogi, jaką dziecko przebywa od znaku do zdania stanowi trzon części praktycznej pracy. Podczas śledzenia drogi znak-słowo analizowane są zdolności dzieci do produkowania własnych znaków, zdolności tworzenia konstrukcji oraz zastosowania technik wizualno-przestrzennych w komunikatach dzieci. Ważnym celem pracy jest ujawnienie społecznej roli Bobomigania w Polsce. Dwuaspektowość projektu ukazuje Bobomigi jako cenne narzędzie edukacji społecznej. Aspekt naukowy projektu dotyczy komunikacji wizualno-przestrzennej z dzieckiem słyszącym, aspekt społeczny natomiast - komunikacji wizualno-przestrzennej z dzieckiem głuchym. Oba aspekty są ze sobą ściśle związane, gdyż rezultaty badań naukowych mogą bezpośrednio wpłynąć na praktyczne stosowanie PJM w edukacji dziecka głuchego. Potwierdzenie postawionej hipotezy może mieć realny wpływ na zmianę stosunku pedagogów, specjalistów i rodziców głuchych dzieci do PJM. Praca składa się z pięciu rozdziałów oraz trzech aneksów. Aneksy do niniejszej dysertacji stanowią ważną i merytorycznie integralną część pracy. Zawierają one materiały, na podstawie których wysnuto wnioski w pracy. Praca ta nie przedstawia miarodajnych danych statystycznych ze względu na zbyt małą próbę. Całość pracy można podzielić na dwie duże części: pierwsza – o charakterze sprawozdawczym, zakreślenie przeprowadzanego eksperymentu (rozdziały: 1, 2 i 3), druga - o charakterze badawczym i praktycznym – (rozdział 4 i 5). Rozdział pierwszy omawia rozwój dziecka w okresie niemowlęcym i poniemowlęcym (czyli od urodzenia do ukończenia drugiego roku życia), ze szczególnym uwzględnieniem rozwoju psychoruchowego i komunikacyjnego. Relacjonuje również historię badań na świecie nad przyswajaniem języka przez dziecko. Rozdział drugi zakreśla pole tematyczne dotyczące komunikacji wizualno-przestrzennej w ogóle. Podejmuje się problem niewerbalnych środków komunikacji oraz języków wizualno-przestrzennych. W związku z tym, że PJM został wybrany jako narzędzie pracy w stosowanej metodzie komunikacji, w rozdziale tym przedstawiona jest jego charakterystyka oraz aktualny stan badań lingwistycznych w tym zakresie. Rozdział trzeci prezentuje stan badań nad komunikacją wizualno-przestrzenną ze słyszącym dzieckiem na świecie. Są to przede wszystkim prace psychologów i lingwistów amerykańskich. Najwięcej uwagi poświęcone jest pionierom metody komunikacji wizualno-przestrzennej ze słyszącym niemowlęciem w okresie prelingwalnym: Joseph Garcia , Linda Acredolo oraz Susan Goodwyn . Uwieńczeniem przedstawionych badań jest przedstawienie metody jako cennego narzędzia edukacyjnego i komunikacyjnego o szerokim spektrum zastosowania w rodzinach Głuchych i słyszących, u dzieci zdrowych i chorych, w żłobkach, przedszkolach, szpitalach itd. W połączeniu z mową jest to metoda przekazu wizualno-audytywno-kinestetycznego. Kolejne dwa rozdziały, czwarty i piąty, stanowią część praktyczną i poświęcone są zrelacjonowaniu badań własnych oraz podsumowaniu uzyskanych wyników. W rozdziałach tych podane zostają powody użycia PJM jako narzędzia w eksperymencie nakreślają dwuaspektowość niniejszego projektu. W części tej zarysowuje się problem dwu-, a właściwie półtorajęzyczności dzieci stosujących metodę. Szczegółowy opis eksperymentu według ogólnie przyjętego schematu opisu badań naukowych: materiał i metoda, przebieg badania i wyniki. Przedmiotem rozdziału ostatniego jest dyskusja rzeczywistej komunikacji wizualno-przestrzennej ze słyszącymi niemowlętami. Jest to jeden z najistotniejszych elementów wkładu autorskiego, gdyż opiera się na serii analiz studiów przypadku. Naszkicowana zostaje droga, jaką dziecko przebywa od pierwszego znaku pokazanego dziecku poprzez etap komunikacji niewerbalnej (za pomocą gestów), komunikacji łączonej (niewerbalnej i werbalnej) do pierwszego wypowiedzianego przez dziecko zdania. Na podstawie analizy tych studiów przypadku rozważane są najważniejsze problemy, jakie ujawniły się w trakcie badań, takie jak: wiek dziecka a miganie, rozwój psychoruchowy a miganie, rozwój mowy a miganie. Wnikliwy przegląd poszczególnych przypadków pozwolił nie tylko potwierdzić postawioną w pracy hipotezę o korzystnym wpływie migania na rozwój dzieci, ale również otworzył szeroko perspektywę naukową i badawczą poruszanej problematyki.Danuta Mikulska, M.A. Faculty of Polish Studies Institute of the Polish Language Warsaw University Visual-spatial communication with hearing babies in the prelingual period Ph.D. dissertation Supervised by Professor Marek Świdziński ABSTRACT The dissertation deals with a non-typical application of the Polish Sign Language (PSL) for the communication with hearing infants in the pre-lingual period, using the signs of the Polish Sign Language. These communication methods, though unusual for the hearing families, allow effective communication with the baby (Sign2Baby). The roots of the methods can be found in the English speaking environments (USA, Canada, Great Britain). Since the 1980s’ the methods in a few variations have been used successfully for the communication with infants and for educational purposes at the preschool level. In order to carry out the experiment reported in this work it was necessary to adjust the Sign2Baby method both to the nature of the Polish language and the PSL characteristics. No matter how extensive the theoretical background of the thesis, it is its practical and experimental aspects which prove to be the most important. The main topic is situated at the crossing of a few scientific disciplines, such as linguistics, psycholinguistics, psychology and pedagogy. This interdisciplinary profile makes it impossible to present the topic exhaustively and as an integral subject. The research pertains to a wide range of studies on the Polish Sign Language and visual-spatial communication that have been developing at the Faculty of Polish Studies since 1998 under the guidance of Marek Świdziński. The hypothesis put forward in this work implies a significant social and educational value for both the hearing and the Deaf. The experiment was meant to prove that using gestures in the communication with toddlers has a highly positive effect on their development in many spheres: mainly communication, language skills acquisition, but also social and emotional aspects. Moreover, in spite of the fears to the contrary frequently expressed by the opponents, it does not delay language skills acquisition. In fact, it usually supports it. In order to verify the hypothesis an experimental survey was carried out on a control group of 298 children. Careful observation and monitoring of children’s development in different areas produced a wide collection of the research materials. The analysis of these case studies revealed the communication procedure and toddlers’ ability to communicate in this way. The observation was focused on the progress of the signing ability in relation to the psychomotor development and language skills acquisition, as well as the range of signs used by the infants in their messages. The very essence of the practical part of this work lies in delineating and analyzing the child’s pathway from the sign to the sentence. Tracing the sign-to-word path provides an opportunity to analyze the child’s abilities to create his/her own signs, to make structures and to apply spatial-visual techniques in communication. One of the important objectives was to indicate the social role of signing to babies in the Polish conditions. This second aspect of the dissertation dwells on presenting the Sign2Baby technique as a valuable instrument of social education. The scientific aspect of this work consists in the study of visual-spatial communication with hearing infants, while the social aspect is related to the same type of communication with the Deaf. Both aspects are interrelated as the results of the research can promote the use of the Polish Sign Language in the education of deaf children. The hypothesis verification can positively affect the attitude of pedagogues, specialists and parents of deaf children to PSL. The dissertation consists of five chapters and three appendices. The appendices are an integral part of this dissertation and make an important contribution to the content. They include the material collected during the experiment which was used to formulate the conclusions. Because of the insufficient sample size it was not possible to present the data as statistically significant. There are two major parts of the work: the first part reporting on the current state of the art and designing the experiment (chapters 1, 2 and 3) and the second part being of the scientific and practical nature (chapters 4 and 5). Chapter one discusses child development in early childhood, i.e. from birth to 24 months of age, with a particular emphasis on psychomotor and communication skills. On the basis of the world literature in the area it also gives a review of the research concerning children’s language acquisition. Chapter two outlines the problem of visual-spatial communication as such. Non-verbal means of communication and visual and spatial languages are referred to. Considering the fact that the Polish Sign Language was selected as a tool for the communication method for the experiment, it was necessary to give its characteristics and present the current state of the art according to the literature. Chapter three gives a review of the world literature on visual-spatial communication with the hearing baby. The publications referred to most frequently are those by American psychologists and linguists. Attention was mostly paid to the pioneers of this communication method, namely: Joseph Garcia , Linda Acredolo and Susan Goodwyn . Finally, the method is evaluated as a valuable tool, applicable for education and communication purposes, providing a wide range of applications both in the families of the Deaf and the hearing, to be benefited from by the children who are ill and who are healthy, in nurseries, kindergartens, hospitals etc. When combined with speech, the method transmits information at the visual, auditory and kinesthetic level. The last two chapters: chapter four and five, provide the practical content, reporting the author’s research and summing up the results. In chapter four the reasons for selecting PSL as a tool were explained and the two aspects of the survey – underlined. Here appears the issue of qualifying the children utilizing this communication method as bilingual or rather 1.5-lingual. The experiment was described according to the pattern generally recognized: material and method, description of the experiment, results. Chapter five presents a discussion on the real visual-spatial communication with hearing babies. This pertains to the most significant contribution by the author, based on the analysis of a series of case studies. The pathway from the first sign shown to the baby, through the stage of non-verbal communication by signs, the combined verbal-non-verbal communication, to the first sentence uttered by the child. The analysis of the case studies provided the background for discussing the most important questions which were revealed during the experiment, such as the age of child in relation to signing, psychomotor development in relation to signing, speech development in relation to signing. The in-depth investigation of individual cases not only allowed to verify the hypothesis on the positive effect of signing on child’s development, but also opened a wide scientific and investigatory perspective for this sphere of research