Czy wysokość naszych oszczędności zależy od tego, jak o nich myślimy? Rola poziomu kodowania i sposobu formułowania celu oszczędzania

Celem cyklu badań przedstawionego w tej pracy była próba ustalenia, czy sposób, w jaki konsumenci myślą o oszczędzaniu, ma wpływ na to, jak sobie z nim radzą. Zagadnienia związane z oszczędzaniem pieniędzy rozważano z dwóch perspektyw. Pierwszą z nich była zaproponowana przez Nirę Liberman i Yaacova Tropego Teoria Poziomów Kodowania. Druga natomiast odwoływała się do powodów, które skłaniają ludzi do odkładania pieniędzy. Po krytycznym przeglądzie literatury oraz badań zaproponowano by powody te analizować ze względu na to, w jakim stopniu jest sprecyzowany cel, na który odkładane są pieniądze. Przeprowadzono trzy badania, w których wzięły udział osoby dorosłe, pracujące i starające się oszczędzać. Pierwsze z nich, zrealizowane w schemacie eksperymentalnym, dotyczyło wpływu indukowanego poziomu kodowania na gotowość do oszczędzania. Wyniki w nim uzyskane wskazują na to, że manipulując poziomem kodowania można wpływać na decyzje finansowe podejmowane przez osoby badane – indukowanie wysokiego poziomu kodowania sprawia, że ludzie są skłonni oszczędzić więcej pieniędzy niż wówczas, gdy indukowany jest u nich niski poziom kodowania. Kolejne badanie miało charakter ankietowy i koncentrowało się zarówno na zagadnieniach związanych z poziomem kodowania (tym razem rozumianego jako zmienna indywidualna), jak i ze sposobem formułowania celu oszczędzania. Skupiono się w nim na związku obu tych zmiennych z wybranymi aspektami oszczędzania, takimi jak: gotowość do oszczędzania, jego skuteczność, stosowane strategie czy długość horyzontu czasowego. Wykazano, że osoby kodujące na wysokim poziomie wyżej oceniają skuteczność swojego oszczędzania, częściej angażują się w oszczędzanie dobrowolne, a planując odkładanie pieniędzy biorą pod uwagę dłuższy horyzont czasowy. Również cele oszczędzania okazały się dobrze różnicować konsumentów pod względem tego, jak oszczędzają. Zebrane dane świadczą o tym, że osoby, których cel oszczędzania jest sprecyzowany, planując oszczędzanie odwołują się do krótszego horyzontu czasowego, w przeciwieństwie do osób o niesprecyzowanym celu oszczędzania. Co więcej charakteryzuje je wyższa gotowość do oszczędzania, większe przekonanie o własnej skuteczności w tym zakresie oraz skłonność do stosowania dobrowolnej strategii oszczędzania. Osoby o odmiennych celach oszczędzania różnią się również ukierunkowaniem regulacyjnym w dziedzinie odkładania pieniędzy – oszczędzanie na cel sprecyzowany wiąże się zarówno z nastawieniem promocyjnym jak i prewencyjnym, podczas gdy oszczędzanie na cel niesprecyzowany jedynie z nastawieniem prewencyjnym. Ostatnie z opisanych w tej pracy badań, także zrealizowane w schemacie eksperymentalnym, przeprowadzono w celu replikacji oraz integracji uzyskanych wcześniej wyników, dążąc do zbadania łącznego wpływu indukowanego poziomu kodowania oraz celu oszczędzania na gotowość do odkładania pieniędzy. Oczekiwano wystąpienia efektu interakcyjnego pomiędzy poziomem kodowania a celami oszczędzania. Pozwoliłoby to połączyć obydwa podejścia do analizy zjawisk związanych z oszczędzaniem, lecz niestety zebrane dane nie potwierdziły tych przewidywań. Niniejsza praca, choć daleka od ostatecznych rozstrzygnięć w kwestii omawianych zależności, stanowi istotny wkład w obszar badań nad decyzjami ekonomicznymi konsumentów. Wskazuje na to, że warto szukać wciąż nowych podejść teoretycznych mogących tłumaczyć zachowania finansowe ludzi w nadziei, że uda się wyjaśnić choć niewielką ich część. Ponadto pokazuje, że analiza celów oszczędzania pod względem stopnia ich sprecyzowania wydaje się obiecująca, jeśli chodzi o przyszłe modelowanie zachowań wiążących się ze skuteczniejszym realizowaniem postanowień o oszczędzaniu. Wyniki badań zaprezentowane w tej pracy mają również niewątpliwą wartość aplikacyjną i mogą przynieść korzyść zarówno konsumentom, jak i zachęcającym do oszczędzania instytucjom finansowym