Andvanced coupled techniques in the analysis ofxenobiotics

Prisustvo organskih zagađujućih supstanci (farmaceutski aktivnih komponenata i prirodnih toksina‐mikotoksina) u uzorcima životne sredine i namirnicama je u porastu kao posledica novih industrijskih procesa i ostalih antropogenih aktivnosti, kao i klimatskih promena. Takođe veliku pažnju javnosti privlače i neorganske zagađujuće supstance kao što su teški elementi. S obzirom da zagađujuće supstance imaju negativan uticaj na životnu sredinu i zdravlje ljudi, u svetu se preduzimaju mere u cilju smanjenja stepena izloženosti toksičnim jedinjenjma i posledicama izlaganja. Trenutno, jedan od najvećih izazova, jeste procena rizika povezana sa velikim brojem zagađujućih supstanci u tragovima ili u tzv. ultratragovima, uključujući “novo” otkrivena zagađujuća jedinjenja, a jedan od osnovnih trendova je razvoj i primena brzih i efikasnih metoda za njihovu analizu u ispitivanim uzorcima na bazi naprednih hromatografskih i spektrometrijskih tehnika. Tehnike bazirane na tečnoj hromatografiji sa različitim masenim analizatorima za kvantifikaciju organskih zagađujućih supstanci kao i metode zasnovane na atomskoj apsorpcijonoj spektrometriji za određivanje ultratragova neorganskih zagađujućih supstanci postale su referentne na međunarodnom nivou. Ovakve napredne spregnute tehnike postale su važne za identifikaciju, kvantifikaciju i praćenje različitih zagađujućih supstanci u uzorcima životne sredine i namirnicama i proceni njihovog štetenog uticaja na zdravlje čoveka. S obzirom da su u literaturi retka istraživanja koja se bave razvojem i primenom metoda zasnovanih na naprednim hromatografskim i spektrometrijskim tehnikama i određivanju organskih i neorganskih zagađujućih supstanci u matriksima životne sredine i namirnicama sa prostora zapadnog Balkana, a uzimajući u obzir njihovu važnost, specifični ciljevi disertacije su: • unutrašnja („inhouse“) provera kvaliteta i pouzdanosti postojeće „multi‐rezidualne“ metode zasnovane na UHPLC‐QqLIT‐MS/MS za analizu 81‐e farmaceutski aktivne komponente (PhAC) u otpadnoj, površinskoj, podzemnoj i pijaćoj vodi i po prvi put dobijanje sveobuhvatnih rezultata njihovog prisustva u različitim tipovima vode sa područja Srbije; • unutrašnja („inhouse“) provera kvaliteta i pouzdanosti postojeće „multi‐toksin“ metode za analizu 8 Fusarium mikotoksina u uzorcima ozime pšenice različitih sorti zasnovane na HPLC‐QqQ‐MS/MS radi određivanja regionalnih razlika između žitnih regiona kao i otpornosti ispitivanih sorti pšenice na kontaminaciju Fusarium toksinima; • modifikacija postojeće „multi‐toksin“ metode zasnovane na UHPLC‐QqQ‐MS/MS za analizu 11 osnovnih mikotoksina u uzorcima brašna i njena unutrašnja („inhouse“) provera kvaliteta i pouzdanosti, kao i provera kroz interlaboratorijsko poređenje, radi dobijanja podataka za procenu štetnog uticaja ispitivanih mikotoksina na zdravlje populacije; • razvoj „multi‐toksin“ (višekomponentne) i „multi‐matriks“ (za više matriksa) metode bazirane na UHPLC‐QqQ‐MS/MS za analizu 10 mikotoksina u različitim vrstama koštuničavog voća čija provera kvaliteta je zasnovana na intralaboratorijskoj proveri tačnosti i preciznosti dobijenih rezultata; • primena postojeće analitičke procedure zasnovane na naprednoj tehnici pripreme (mikrotalasnoj digestiji) različitih uzoraka biljnog i životinjskog porekla i provera kvaliteta metode identifikacije i kvantifikacije zasnovane na atomskom apsorpcionom spektrometru sa grafitnom kivetom (GFAAS) radi dobijanja sveobuhavatnih rezultata o prisustvu teških elemenata (arsena, olova i kadmijuma) radi procene izloženosti stanovništva Srbije toksičnim neorganskim elementima. Postignuti rezultati predstavljaju jedinstvene rezultate za područje Srbije dobijene primenom naprednih spregnutih tehnika koje imaju značajnu ulogu u praćenju prisustva većeg broja organskih i neorganskih zagađujućih supstanci u izabranim uzorcima životne sredine i namirnica, (regulisanih postojećim zakonodavstvom) radi procene stepena zagađenosti ili u slučaju jedinjenja koja nisu regulisana zakonodavstvom radi sticanja novih saznanja o njihovom prisustvu i proceni mogućeg negativnog uticaja na životnu sredinu i zdravlje populacije.The presence of organic pollutants in environmental samples and food (pharmaceutically active components and natural toxins‐mycotoxins) is increased as a result of new industrial processes and other anthropogenic activities, as well as climate change. Similarly heavy elements as inorganic pollutants have attracted worldwide attention. Since, these pollutants have negative impact on environment and human health, extremely efforts are undertaken in the world to reduce the level of exposure to these pollutants and consequences of the exposure. Currently, one of the highest challenges is to assess the risk associated with a large number of pollutants in trace or ultra trace levels, including "new" (emerging) discovered pollutants, and one of the main trends is development and implementation of fast and efficient methods for their analysis on the basis of advanced chromatographic and spectrometric techniques. Therefore, coupled techniques have become important for the identification, quantification and monitoring of various pollutants in environmental samples and food and assessment of their hazard impact on human health. Since, there are scarce data about the development and application of advanced methods based on chromatographic and spectrometric techniques for determination of organic and inorganic pollutants in environmental matrices and food from the Western Balkan, and taking into account their importance, specific objectives of the dissertation were: • internal ("in‐house") quality control of the existing "multi‐residual" method based on UHPLC‐QqLIT‐MS/MS for analysis of 81 pharmaceutically active components (PhAC) in wastewater, surface, underground and drinking water due to obtained for the first time comprehensive results of their presence in different types of water from Serbia; • internal ("in‐house") quality control of the existing "multi‐toxin" method for the analysis of 8 Fusarium mycotoxins in samples of different winter wheat cultivars based on HPLC‐QqQ‐MS/MS to determine the differences among wheat-growing regions as well as the resistance of the analysed wheat cultivars towards Fusarium toxins; • modification of existing "multi‐toxin" method based on UHPLC‐QqQ‐MS/MS for analysis of 11 principal mycotoxins in samples of flour and its internal ("in‐house") quality control as well as verification through the interlaboratory comparison, in order to obtain data for assessing the hazard effect of these mycotoxins on the health of the population; • the development of "multi‐toxin" and "multi‐matrix" method based on UHPLC‐QqQMS/ MS for the analysis of 10 mycotoxins in various types of nuts based on intralaboratory verification of the accuracy and precision of the obtained results; • application of analytical procedure based on advanced preparation technique (microwave digestion) and atomic absorption spectrometer with a graphite furnace (GFAAS) and its verification in order to obtain comprehensive results on the presence of heavy elements (arsenic, lead and cadmium) in different samples of plant and animal origin to assess the exposure of the Serbian population to toxic inorganic elements. The obtained results are unique for the Serbia. They are obtained by applying advanced coupled techniques that have a significant role in monitoring the presence of a numerous organic and inorganic pollutants in analyzed samples of the environment and food. The presented results contribute to the assessment of pollution degree and in the case of new (emerging) not regulated polutant they might give new information about the possible negative impact on the environment and health of the population