Wielki słownik frazeologiczny

Prezentacja współczesnego zasobu frazeologicznego.Słownik, który oddaję do rąk Czytelników, zgodnie z tytułem jest współczesny i praktyczny. Odpowiada na najważniejsze pytania użytkowników języka, czyli daje definicje powiązanych ze sobą wyrazów. Wyrazy te wielokrotnie były wcześniej łączone ze sobą w taki sam sposób w innych tekstach, stąd nasze wrażenie o ich odtwarzaniu przez autora tekstu są ze wszech miar obserwacją trafną. Wiele z tych związków to frazeologizmy. Jeżeli Czytelnik sięga po tę książkę, to znaczy, że ma już za sobą proces wydzielania ustalonych połączeń wyrazów z czytanego bądź ze słyszanego tekstu. Nie podaję tu definicji związku frazeologicznego, gdyż jest ona powszechnie znana. Dyskusja toczy się właściwie o granice tego, co frazeologią można nazwać, a co wchodzi w zakres innych zagadnień . We Współczesnym słowniku frazeologicznym znajdują się utrwalone w użyciu związki wyrazowe, których znaczenie nie wynika z sumy znaczeń poszczególnych komponentów tego związku, np. mapa drogowa ‘dokładny plan osiągnięcia jakiegoś celu, harmonogram czegoś’, a także utrwalone związki wyrazowe, których znaczenie zależne jest od wyrazu dominującego znaczeniowo w tym połączeniu, np. partia kanapowa ◦ironicznie ‘o małej liczebności, reprezentacji jakiejś partii lub innej stowarzyszonej grupy polityków’. Słownik składa się z 4500 haseł ułożonych alfabetycznie. Wśród rodzajów haseł można wyróżnić hasła główne, hasła poboczne i odsyłacze. Hasła główne składają się z podstawowej formy frazeologizmu podanej wytłuszczonym drukiem, definicji, ilustracji, odniesień do innych form tego związku frazeologicznego (symbol ◊poprzedzający informację w treści słownika), ewentualnie do synonimów i antonimów (jw.) opisywanego frazeologizmu. Niektóre hasła główne zawierają wskazówki na temat poprawności bądź łączliwości i potencjalnego rozwinięcia frazeologizmu (symbol ● poprzedzający informację w treści słownika). Bardzo rzadko podawane są krótkie informacje na temat pochodzenia opisywanego związku (symbol ∆ poprzedzający informację w treści słownika), gdyż rozbudowanie tej części hasła w słowniku frazeologicznym jest dyskusyjne. Hasła poboczne składają się z podstawowej formy frazeologizmu podanej wytłuszczonym drukiem, definicji i odniesienia do hasła głównego. Nieliczne odsyłacze informują o formie podstawowej frazeologizmu. Współczesność i praktyczność tego słownika wynikają wprost z przyjętej metody opisu i kwalifikowania związków do opisywanego zbioru frazeologizmów. Treść słownika stanowią ustabilizowane połączenia wyrazowe, przekazywane na mocy tradycji z pokolenia na pokolenia, a także związki wyrazowe zdefiniowane pierwszy raz w polskiej frazeografii. U podstaw pracy nad tym słownikiem tkwiły założenia, które wpłynęły na to, że użyty język definicji dostosowany jest do współcześnie używanego języka ogólnego i potocznego w grupie ludzi młodszego i średniego pokolenia. Z dwóch metod doboru ilustracji, czyli faktycznej i fingowanej, wybrałem metodę cytatu odautorskiego z nielicznymi wyjątkami . Metoda ta sprawdziła się już w kilku innych dziełach leksykograficznych, więc nie trzeba jej nadmiernie uzasadniać. Warto jednak dodać, że uzyskuje się wówczas z pewnością efekt odpolitycznienia ilustracji, gdyż nie korzysta się treści dzienników i tygodników opiniotwórczych. Dając przykład odautorski, nie sięga się również po cytaty z literatury sprzed wielu lat, gdy brak potwierdzenia w przykładach współczesnych. Przy tworzeniu ilustracji starałem się trzymać zasady nieodwoływania się do postaci rzeczywistych. Nieliczne odstępstwa od tej reguły, np. użycie nazwiska sportowca, nazwy drużyny sportowej, nazwy zespołu muzycznego, nie powinny budzić zastrzeżeń. Przykłady użycia związane są tematycznie z głównymi sferami życia, czyli opisują codzienność, rodzinę i przyjaciół, pracę, sport, sztukę, życie społeczne i publiczne. Przykłady odautorskie pisane są językiem współczesnym. Cytaty nie powinny zwiększać nad miarę objętości słownika. Żyjemy w erze technologii informatycznych, więc jeżeli docelowy odbiorca słownika poczuje niedosyt, to skorzysta w pierwszym rzędzie z korpusów polszczyzny, a następnie z archiwów gazet i tygodników. Frazeologia jest domeną potoczności rozumianej jako centrum języka, stąd nie zachodziła potrzeba częstego stosowania kwalifikatorów. Kwalifikatory stosuje się rzadko i są one łatwe do zinterpretowania. Unikałem wprowadzania frazeologizmów wulgarnych, gdyż nie są one potrzebne w języku ludzi kulturalnych . Przy weryfikacji poprawności postaci hasłowej frazeologizmu porównywałem obserwacje z potocznych i medialnych użyć związków frazeologicznych z wynikami analiz materiału korpusowego oraz z tradycją leksykograficzną. Niekiedy ze względów praktycznych łamałem nielogiczną w tym wypadku zasadę żelaznej konsekwencji zapisu, by dać formę bardziej przyjazną odbiorcy, stąd nie zawsze pojawiają się markowane zaimkami miejsca do wypełnienia w schematach frazeologizmów bądź też znalazły się w miejscach niespodziewanych np. dla badacza frazeologii. Wszelkie błędy wynikają z niedoskonałości autora i potknięcia te obciążają konto piszącego te słowa. Na koniec chciałbym bardzo podziękować Wydawnictwu, które zaproponowało mi współpracę i zapewniło mi dobre warunki do pracy nad słownikiem. Pozwoliło mi to spełnić jedno z moich marzeń naukowych, ponaddziesięcioletnią fascynację krasząc słownikiem. Największe wyrazy wdzięczności kieruję na ręce Pana Profesora Stanisława Bąby, który ucząc mnie frazeologii, pozwolił mi na wybór swojego sposobu jej rozumienia. Piotr Fliciński, Poznań–Witkowo, czerwiec 2010bra