Pamięć umiejscowiona. Rekonstrukcja wyposażenia i topografii artystycznej kościoła św. Elżbiety we Wrocławiu w latach 1350-1525

Wydział HistorycznyNiniejsza praca porusza problem dekontekstualizacji zabytków średniowiecznej sztuki na przykładzie wyposażenia kościoła św. Elżbiety we Wrocławiu w latach 1350-1525 – fary miejskiej, dawnej świątyni patrycjuszy. Początkowa data graniczna wyznacza okres, w którym kościół zaczął być użytkowany, drugą cezurę stanowi zaś rok 1525, kiedy świątynia została przekazana protestantom. W wyznaczonym okresie fara była domem modlitwy i częstokroć miejscem spoczynku najbogatszych mieszczan, którzy fundowali ołtarze, sprzęty liturgiczne, epitafia i msze. Celem niniejszej pracy jest rekonstrukcja wyposażenia świątyni, która stanie się podstawą dla rozważań nad liturgiczną i artystyczną topografią kościoła. Większość z przywoływanych w pracy dzieł znajduje się dzisiaj w salach muzealnych (przede wszystkim w Muzeum Narodowym w Warszawie, Muzeum Narodowym we Wrocławiu i Germanisches Nationalmuseum w Norymberdze); niektóre zabytki pozostały in situ, wśród późniejszych dzieł. Z kościoła św. Elżbiety zachowało się osiem nastaw ołtarzowych i trzy pozostałości retabulów, ponad dwadzieścia grup rzeźbiarskich i pojedynczych figur, dziewiętnaście epitafiów, a także przetrwałe we fragmentach nieliczne płyty nagrobne, sakramentarium, chrzcielnica i stalle. Wobec tych zabytków podjęta jest próba ulokowania ich w kościelnym wnętrzu. Dla większości z nich zaproponowano oparte o źródła ich pierwotne lokalizacje. Wskazówką przy rozważaniach na temat tych obiektów są ich fundatorzy, których herby i podobizny pojawiają się w warstwie wizualnej zabytków, a ich imiona i nazwiska przywoływane są w inskrypcjach. Wszystkie te artystyczne przedmioty świadczą o tym, że ich zleceniodawcy chcieli być postrzegani przez pryzmat swych fundacji jako majętni i pobożni patrycjusze i pragnęli być dzięki tym zabytkom wspominani. Dla tej części rozważań nad pierwotną funkcją tych dzieł, kluczowe jest wprowadzenie w problematykę związaną z pojęciem memorii. Niniejsze rozważania przywołują dzieła sztuki późnośredniowiecznej o znaczeniu europejskim. Nigdy jednak nie zostały one potraktowane jako całość, grupa połączona pierwotnie wspólną przestrzenią, określającą ich funkcje. Takie ujęcie pozwala spojrzeć na kościelne wnętrze oczami człowieka żyjącego w późnośredniowiecznym Wrocławiu, patrycjusza-parafianina, który znał fundatorów tych dzieł, potrafił rozpoznać ich herby i przeczytać wezwanie do modlitwy zawarte w inskrypcjach. Jednocześnie taka optyka pozwala na spojrzenie nie tylko na kościół, ale i samego parafianina jako fundatora, umożliwia tym samym dotarcie do pierwotnego tła społecznego, w jakim te zabytki powstały. Rekonstrukcja tak samego wyposażenia kościoła, jak i kontekstów historycznych przywoływanych zabytków ukazuje budynek fary elżbietańskiej, jako miejsce, w którym umiejscowione zostały nie tylko fundacje, ale także pamięć