Katechizmy karaimów w Europie Wschodniej

W literaturze karaimskiej powstało niewiele katechizmów. Najwcześniejsze hebrajskojęzyczne manuskrypty pochodzą z lat 1729-1820. Znaleźć tu można zapiski dla przygotowujących się do egzaminu na stanowisko rzezaka, dyplom poświadczający uzyskanie tytułu ribbiego, oraz pojedyncze konspekty służące do utrwalania przyswajanej wiedzy, sporządzone przez anonimowe osoby na własny użytek. Pierwsza publikacja skryptu do nauki religii pod tytułem Ṭuḇ Ṭa‘am – w klasycznej formie pytań i odpowiedzi – ukazała się w karaimskim języku krymskotureckim w roku 1835 w Gözleve na Półwyspie Krymskim. Pod koniec XIX wieku nauczyciel karaimski z Sankt-Petersburga Jakub Duwan zapoczątkował okres wydawania rosyjskojęzycznych katechizmów, których objętość różniła się, od zwięzłych i krótkich, po szczegółowe i wielostronicowe pozycje. Są to, między innymi: Katechizm, podstawy prawa karaimskiego J. Duwana z 1890 roku, Skrócony katechizm Jakuba Szamasza z 1913 roku, Karaimski katechizm w skrócie Mojżesza Firkowicza z 1915 roku oraz Główne zasady karaimskiego nauczania Prawa Salomona Prika z 1917 roku. Po II wojnie światowej w 1946 roku Ananiasz Zajączkowski ułożył polskojęzyczny skrypt do nauki religii pod tytułem Zarys religii karaimskiej, który pierwotnie miał być wydany na rozpoczęcie nowego roku szkolnego, choć do wdrożenia go w karaimski system edukacyjny nigdy nie doszło. Przedstawiona czytelnikowi monografia jest próbą zaprezentowania i zanalizowania literatury katechetycznej, tworzonej przez karaimów na terenach wschodnioeuropejskich, odtwarzającą i ocalającą od zapomnienia nie tylko religijne piśmiennictwo społeczności karaimskiej, ale także i bogatą kulturę hebrajską. Stanowi ona ważne źródło duchowego życia społeczności karaimskiej, zawierające oficjalną wykładnię zasad wiary i etyki, a także odzwierciedla – choć w mniejszym stopniu – proces formowania się i klarowania nowej tożsamości narodowej karaimów