Umiędzynarodowienie badań naukowych. Polska kadra akademicka z perspektywy europejskiej

Intensywne umiędzynarodowienie badań naukowych prowadzonych w polskim szkolnictwie wyższym było jednym z głównych celów ostatniej fali reform szkolnictwa wyższego w Polsce. W dyskusjach dotyczących przyszłych zmian legislacyjnych od początku podkreślano w szczególności dwa aspekty: zwiększenie liczby polskich publikacji funkcjonujących w międzynarodowym obiegu naukowym (jako część procesu „umiędzynarodowienia u siebie”) i wzmocnienie międzynarodowej współpracy naukowej (jako część procesu „umiędzynarodowienia zagranicą”, odwołując się do dwóch „filarów umiędzynarodowienia” Jane Knight). Międzynarodowe raporty OECD i Banku Światowego na temat polskiego systemu szkolnictwa wyższego w ostatniej dekadzie krytykowały między innymi niski zakres międzynarodowej współpracy naukowej i zbyt małą produktywność badawczą polskiej kadry akademickiej. Reformy postawiły na międzynarodowe otwarcie polskiej nauki. Relacje między międzynarodową współpracą naukową a produktywnością badawczą była szeroko dyskutowana w literaturze przedmiotu, a ogólnym wnioskiem z tej dyskusji jest przekonanie o tym, że działania obliczone na współpracę w badaniach zwiększają produktywność badawczą. Jednocześnie zachodzi relacja przeciwna: najlepszymi partnerami do współpracy zagranicznej są naukowcy najbardziej produktywni. Jednak jak wskazali Sooho Lee i Barry Bozeman (2005: 673) „pomimo wszechobecności współpracy w nauce, płynące z niej korzyści są częściej zakładane niż badane. (…) Czy ci, którzy współpracują, wykazują tendencje do autorstwa większej liczby publikacji?” Jak pokażemy poniżej, najczęściej tak właśnie jest. Prezentowany tekst analizuje umiędzynarodowienie polskiej kadry akademickiej z europejskiej perspektywy porównawczej i ilościowej, w oparciu o rozległy materiał empiryczny, który obejmuje dane pierwotne pochodzące z dużej próby przedstawicieli kadry akademickiej w 11 krajach Europy (N=17211). W kontekście polskich reform podkreślających rosnącą rolę publikacji międzynarodowych, wyniki niniejszego badania mają duże znaczenie dla polityki publicznej w obszarze szkolnictwa wyższego: zwiększenie poziomu i intensywności współpracy międzynarodowej w badaniach naukowych jest zdecydowanie najlepszą drogą prowadzącą do stopniowego zwiększania międzynarodowej widzialności krajowych wyników badawczych. Tylko intensywna, długoterminowa, konsekwentnie wspierana finansowo przez państwo (na poziomie instytucjonalnym i indywidualnym) współpraca naukowa może stopniowo zamieniać mechanizmy „kumulacji strat” w mechanizmy „kumulacji przewag” i rodzić szanse na stopniowe przenoszenie polskiej nauki jako całości z (Philipa G. Altbacha) europejskich „peryferii” do europejskich „centrów”. Taką szansę dają wprowadzane w życie reformy strukturalne (zwłaszcza opierające się coraz silniej na umiędzynarodowieniu, przynajmniej teoretycznie, zmiany wymogów awansowych, wymogów grantowych czy zmiany związane z regułami parametryzacji). Jednak wiara, iż współpraca międzynarodowa w nauce nie wymaga dodatkowych, dużych nakładów finansowych ze strony państwa prowadzi donikąd, podobnie jak wiara, że nauka polska jako całość może opierać współpracę międzynarodową wyłącznie na systemie grantowym. Ten aspekt funkcjonowania nauki, jak pokazują doświadczenia analizowanych krajów, wymaga stałego, konsekwentnego wsparcia finansowego, ponieważ umiędzynarodowienie oprócz „motywacji” badaczy, wymaga również ich międzynarodowej „atrakcyjności”, powiązanej ściśle z poziomem dostępnych zasobów