The linguistic creation of the mother’s representation in Eliza Orzeszkowa’s Nad Niemnem

Analiza treści epopei Nad Niemnem E. Orzeszkowej pozwala na wskazanie kilku wykreowanych przez pisarkę różnych typów matki, jak: matka Polka, matka kotka, matka kukułka, matka zaoczna i wierzbowa matka. Typem matki Polki jest mądrze dzieciom oddana Maria Kirłowa, która prowadzi samodzielnie gospodarstwo, jest strażniczką domowego ogniska, samotnie wychowuje dzieci do życia w społeczeństwie drugiej połowy XIX wieku. Kolejna matka, Andrzejowa Korczyńska, dumna patriotka, tworzy postać pomnikową. Żyjąca ideałami wdowa jest – jak może się wydawać – kobietą do naśladowania, ale wyalienowana środowiskowo ponosi porażkę. Syn wykorzystuje ją, wiedząc, że matka zrobi dla niego wszystko jak matka kotka. Matką kukułką jest Starzyńska, która swe dzieci – Janka i Antolkę podrzuca na wychowanie. Przyczyną jest silniejsza u tej kobiety od uczuć macierzyńskich potrzeba kolejnego zamążpójścia. Matką zaoczną, czyli nieobecną w procesie rozwoju dzieci, jest skupiona na sobie Emilia. Rolę matki Witolda i Leonii przejmuje za Emilię Marta, która – jak wierzbowa matka – wychowuje je, karmi, uczy, pociesza, rozpieszcza, ale wymaga, troszczy się, a przed wszystkim jest zawsze i dla nich. W skomplikowanej rzeczywistości drugiej połowy XIX wieku pozycja kobiet polskich była dość trudna, również i w zakresie pełnionych obowiązków macierzyńskich, postrzeganych i realizowanych przez matki bardzo różnie, czego wymowne odzwierciedlenie odnajdujemy w realistycznej powieści Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej