Uniwersytet i państwo na przełomie wieku

Przyjmujemy tutaj za punkt wyjścia kilka luźno powiązanych z sobą założeń. Po pierwsze, szkolnictwo wyższe w swojej wersji europejskiej było i wciąż jest w olbrzymiej mierze finansowane przez państwo, a okres jego największego rozwoju zbiegł się w czasie z największym rozkwitem powojennego państwa dobrobytu. Po drugie, obserwujemy obecnie z jednej strony rosnące znaczenie wytwarzania wiedzy, jej nabywania, rozpowszechniania i stosowania w praktyce w rodzących się społeczeństwach i gospodarkach opartych na wiedzy, a z drugiej strony wciąż jeszcze w dużej mierze tradycyjną rolę europejskich systemów szkolnictwa wyższego w ramach (kurczącego się i restrukturyzowanego, w różnych krajach z różną intensywnością) sektora publicznego. Pomimo – wydawałoby się – radykalnych zmian w funkcjonowaniu uniwersytetów europejskich, które zachodzą od dwudziestu–trzydziestu lat, odnosimy wrażenie, że o naprawdę poważnych przeobrażeniach dopiero zaczynamy myśleć. Czytając raporty rządowe i raporty międzynarodowe, ponadnarodowe i unijne wizje funkcjonowania uniwersytetów i całego sektora usług publicznych, dochodzimy do wniosku, że głębokie transformacje całego sektora uczelni i wąskiego sektora uniwersyteckiego mamy jeszcze ciągle przed sobą. Permanentne reformowanie uniwersytetu nie prowadzi do jego reformy, ale raczej do jego dalszego, coraz głębszego reformowania. Pierwotne intencje reform się zacierają, argumentacje zmieniają się w czasie, w dużej mierze coraz bardziej się homogenizują (przynajmniej w krajach najbardziej rozwiniętych, które zawsze dawały reszcie świata podstawowe modele funkcjonowania uniwersytetów). Po trzecie, jesteśmy świadkami presji wywieranej przez procesy globalizacyjne zarówno na politykę narodową w odniesieniu do państwa dobrobytu, jak i na budżety państw narodowych, której towarzyszą idee (i ideały) państwa „minimalistycznego” – czy „efektywnego”, „inteligentnego” itd. – o mniejszych obowiązkach społecznych niż te, do których Europa Zachodnia powojennych systemów państwa dobrobytu zdążyła się przyzwyczaić