Uniwersytety, produkcja wiedzy i konkurencyjność gospodarcza w Europie Środkowej

Artykuł jest poświęcony stosunkowo trwałemu podziałowi funkcjonującemu w ramach produkcji wiedzy między najbardziej rozwiniętymi krajami Europy Zachodniej a krajami Europy Środkowej i łączy go z różnicami historycznymi zachodzącymi (zarówno w okresie komunistycznym, jak i postkomunistycznym) między gospodarkami, społeczeństwami oraz systemami szkolnictwa wyższego i badań naukowych w dwóch częściach Europy.1 Pokazuje, że dziedzictwo okresu komunistycznego w czterech największych gospodarkach naszego regionu (Polska, Czechy, Słowacja i Węgry) ma duże znaczenie dla teraźniejszości i przyszłości obydwu systemów. Jednocześnie duże znaczenie odgrywa dziedzictwo okresu postkomunistycznego, zwłaszcza pierwszej dekady po upadku komunizmu, kiedy to uniwersytety naszego regionu stały się mniej zaangażowane w tradycyjną produkcję wiedzy i bardziej zaangażowane w kształcenie w systemach gwałtownie przechodzących procesy umasowienia.2 W części drugiej artykuł zajmuje się rolą komunistycznego i postkomunistycznego dziedzictwa w produkcji wiedzy, a w części trzeciej krótko analizuje reformy szkolnictwa wyższego i skromną obecność uniwersytetów środkowoeuropejskich w globalnych i europejskich rankingach uniwersyteckich. Najważniejszą część artykułu stanowią części 4 i 5, w których poddajemy pod dyskusję związki między produkcją wiedzy, konkurencyjnością gospodarczą oraz otoczeniem regulacyjnym, w którym funkcjonują uniwersytety i firmy opierające swoje funkcjonowanie na wiedzy. Dyskusja w częściach 4 i 5 opiera się na międzynarodowych porównaniach konkurencyjności gospodarczej z prostego powodu: rankingi sektorów szkolnictwa wyższego, badań naukowych i innowacji stały się nieodłączną częścią globalnych rankingów konkurencyjności, a uniwersytety potencjalnie, w ramach coraz silniejszego w ostatnich dwudziestu latach dyskursu gospodarki opartej na wiedzy i dyskursu wagi ekonomicznej uniwersytetów (knowledge economy i economic relevance) stają się stopniowo częścią proponowanych rozwiązań problemów gospodarczych w Europie