Factors influencing disabled people’s professional activity: personal characteristics

W niniejszym artykule analizujemy te czynniki leżące u podstaw aktywności zawodowej osób z ograniczeniami sprawności, które stanowią składowe struktury osobowości, wiążąc się z ich obrazem własnej osoby, wizją własnego życia, sposobami realizacji planów i zamierzeń, sposobami funkcjonowania w otoczeniu społecznym i fizycznym, w tym sposobami radzenia sobie w sytuacjach trudnych. Jak wynika z naszych dociekań dotyczących uwarunkowań aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych, uwzględniających szerokie spektrum czynników – począwszy od oddziaływań rodzicielskich w okresie dzieciństwa i dorastania (por. Brzezińska, Kaczan, 2008), a kończąc na wsparciu udzielanym przez organy państwowe (Kaczan, Smoczyńska, Bąbiak, 2008) – czynniki osobowościowe zdają się mieć znaczenie decydujące. W zaprezentowanych w tej pracy analizach, będących z konieczności wycinkiem zgromadzonych przez nas danych, chcieliśmy zwrócić uwagę na elementy mające znaczenie dla „stawania się podmiotem” przez osoby z ograniczeniami sprawności, widocznego m.in. w przyjmowaniu aktywnej postawy względem otoczenia. W przypadku osób niepełnosprawnych jest to kwestia niezwykle ważna, a rolą współpracujących z nimi specjalistów powinno być właśnie wspieranie ich w kształtowaniu takich postaw, dzięki czemu osoby te mogą „oderwać się” od swoich ograniczeń, biorąc odpowiedzialność za własne życie i jego kształt.(...) Nasze badania pokazują, iż poziom kompetencji osobistych jest ważnym czynnikiem związanym z aktywnością zawodową człowieka, z tym, czy efektywnie poszukuje pracy, czy potrafi się w tej pracy utrzymać i wreszcie z jego ogólnym zadowoleniem z życia. Ważne okazały się wszystkie badane przez nas kompetencje: i te uwarunkowane w znacznym stopniu czynnikami natury biologicznej, siłą układu nerwowego i temperamentem (dominacja nastroju pozytywnego lub negatywnego, wytrzymałość i impulsywność), i te w znacznie większym stopniu warunkowane czynnikami społecznymi i sposobem wychowania (aspiracje, poczucie umiejscowienia kontroli, spostrzegany potencjał rozwojowy oraz wysiłek podejmowany w kierunku własnego rozwoju). Osoby zadowolone z życia były znacznie częściej zawodowo aktywne i także znaczniej częściej niż inne spostrzegały siebie i swoje relacje z innymi w świetle pozytywnym.The following article is the third publication presenting the results of a study concerning the professional activity of handicapped people (see: „Nauka” 1/2008 and „Nauka” 2/2008). The purpose of this part of the research was to determine whether there is a relationship between professional status, life satisfaction, and various personal competencies among handicapped people. Apart from this, we also wanted to establish what conditions personal competencies by focusing on social-demographic factors and disability characteristics. The tested competencies were isolated from the administered questionnaire using a factor analysis. Seven factors were found: locus of control, level of aspiration, potential for development, effort invested in development, impulsiveness, stamina, and mood. Analysis of the results leads to the following conclusions: (1) personal competencies are significantly related to professional activity for handicapped people, as is level of life satisfaction, (2) personal competencies are related to external factors shaping the development of handicapped people, such as: dwelling, gender, level of disability, and type of disability.Wyniki, jakie prezentujemy, uzyskane zostały w ramach projektu badawczego pt. Psychospołeczne uwarunkowania aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych. Projekt ten – nr WUE/0041/IV/05 realizowany był (w okresie: listopad 2005 – marzec 2008 r.) w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich – priorytet 1 pt.: Aktywna polityka rynku pracy oraz integracji zawodowej i społecznej, działanie 1.4. pt.: Integracja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych. Kierownikiem projektu była prof. dr hab. Anna Izabela Brzezińska. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego realizowany był w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie