Oksywie culture on the right-bank of the lower Vistula region

Wydział Historyczny: Instytut PrahistoriiW pracy zebrano, przedstawiono i omówiono materiały kultury oksywskiej pochodzące z terenów prawobrzeżnego dolnego Powiśla. Prezentowany na ich podstawie obraz przemian kulturowych zachodzących w młodszym okresie przedrzymskim dla tejże strefy, wynika zarówno z zestawienia ze sobą przedwojennych badań, które de facto odgrywają nadal niebagatelną rolę w kreowaniu tutejszego wizerunku rzeczonej jednostki, jak i z podejmowanych współcześnie inicjatyw badawczych. Na potrzeby niniejszej rozprawy wykorzystano materiały znajdujące się aktualnie w Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie, Muzeum Archeologicznym w Gdańsku, Muzeum Archeologiczno-Historycznym w Elblągu, Muzeum Zamkowym w Malborku oraz Muzeum Zamkowym w Kwidzynie. Zaprezentowany w pracy materiał, określono zgodnie z obowiązującymi aktualnie klasyfikacjami zabytków. Umożliwiło to przede wszystkim w pierwszej kolejności wydzielenie elementów właściwych kulturze oksywskiej, co pozwoliło na dokładniejszą ich charakterystykę i umożliwiło zakwalifikowanie do odpowiednich stadiów rozwojowych młodszego okresu przedrzymskiego. W dalszej kolejności niniejsza analiza posłużyła za podstawę do sformułowania wniosków, istotnych w badaniu zagadnień natury bardziej ogólnej i tym samym umożliwiła podjęcie próby nakreślenia wizerunku kultury oksywskiej na obszarze prawobrzeżnego dolnego Powiśla. Do grupy zagadnień, zostały tutaj przeanalizowane, zalicza się niewątpliwie problem genezy kultury oksywskiej. Kultura oksywska, jako odrębne zjawisko, powstaje w ciągu fazy A1 na ziemi chełmińskiej i dolnym Powiślu, mniej więcej w tym samym czasie co kultura przeworska, a także na tym samym podłożu – pomorsko-kloszowym. Jednak wizerunek rzeczonej formacji, zwłaszcza w fazie inicjalnej młodszego okresu przedrzymskiego, nie jest aż tak jednorodny. Różnice regionalne, a czasami nawet lokalne, czytelne w odniesieniu do kultury oksywskiej są wynikiem wielokierunkowych, złożonych oddziaływań, docierających na macierzysty jej teren w odmiennym czasie i z odmienną siłą. Bezspornie uznać należy, iż na kształtowanie się kultury oksywskiej wpływ wywarły dwie zlatenizowane jednostki kulturowe: przeworska i jastorfska, aczkolwiek znaczenie tej drugiej wydaje się być większe. Całkowite wykrystalizowanie oksywskiego kompleksu kulturowego oraz jego unifikacja na terytorium sięgającym od obszarów Powiśla i ziemi chełmińskiej na wschodzie po Pojezierze Drawskie na zachodzie, następuje w dobie środkowego horyzontu młodszego okresu przedrzymskiego, to jest w stadium A2. W tym też momencie wchodzą w użycie elementy uzbrojenia oraz narzędzia, a także dochodzi do wykształcenia odrębnego stylu ceramicznego w kulturze oksywskiej, aczkolwiek mającego znamiona tradycji jastorfskiej. Ponowne zróżnicowanie obszaru oksywskiego, aczkolwiek nie tak głębokie jak można to było zaobserwować w fazie A1, następuje w schyłkowym stadium młodszego okresu przedrzymskiego, co uznać można za zapowiedź głębszych przemian kulturowych, jakie miały dokonać się tu w początkach naszej ery. Na tle ogólnie zarysowanych powyżej zmian, jakim podlegała kultura oksywska, jej wizerunek na terenie prawobrzeżnego dolnego Powiśla jawi się jako swoisty „organizm”, powstały na skutek „stapiania się” różnego rodzaju wpływów o odmiennym charakterze. Ta różnorodność oddziaływań, doprowadziła do wewnętrznego zróżnicowania omawianego tutaj obszaru na trzy skupiska osadnicze: kwidzyńskie, malborskie oraz elbląskie. Niniejszy podział nie jest podyktowany wyłącznie względami geograficznymi, ale przede wszystkim odmiennościami czytelnymi w zakresie kultury materialnej i chronologii. Faza inicjalna nie jest, jak to sygnalizowano w toku pracy, zbyt dobrze czytelna w kontekście materiałów powiślańskich. Poświadczają ją bowiem nieliczne znaleziska. Grupują się one przede wszystkim w okręgu kwidzyńskim i nie poświadczają najwcześniejszego odcinka fazy A1. Do zasiedlenia pozostałych obszarów omawianej strefy doszło najpewniej w horyzoncie A2. Wówczas nadal, mimo ogólnie jednolitego oblicza kulturowego omawianej jednostki archeologicznej, obserwowane jest przynajmniej częściowe zróżnicowanie terytorialne pojawiające się w odniesieniu do tego regionu. Elementami unifikującymi są tu przede wszystkim: broń i narzędzia, które wystąpiły we wszystkich okręgach osadniczych wydzielonych tutaj dla omawianej części Powiśla. Jest to jednocześnie najsilniejszy przejaw oddziaływań idących ze strefy kultury przeworskiej na miejscowe podłoże oksywskie. Schyłkowe stadium młodszego okresu przedrzymskiego jest natomiast najlepiej poświadczone w ramach skupisk: malborskiego oraz elbląskiego, których kultura materialna, a także obrządek pogrzebowy wykazują różnice względem odgrywającego dotąd największą rolę – okręgu kwidzyńskiego. Przede wszystkim w omawianych skupiskach wystąpiły groby szkieletowe wraz z materiałem właściwym rzeczonemu horyzontowi. Osadnictwo kultury oksywskiej na prawobrzeżnym dolnym Powiślu jest poświadczone nie tylko za sprawą materiału archeologicznego, ale także przyrodniczego. Chodzi tu przede wszystkim o diagramy pyłkowe, a więc graficzny opis zmian składu gatunkowego roślinności danego obszaru, określony na podstawie badań palinologicznych torfowisk lub też innych osadów geologicznych, najczęściej jeziornych. Liczba wykonanych ekspertyz tego rodzaju dla obszaru prawobrzeżnego dolnego Powiśla jest spora, aczkolwiek podkreślić należy, iż nie wszystkie one obrazują odpowiednio długi okres czasu, zawierający interesujący nas przedział, nie wszystkie także skorelowane są z datami 14C, ale co istotniejsze, większość z nich nie została opublikowana. Dla omawianej strefy Powiśla dysponujemy co najmniej trzema analizami spełniającymi kryteria umożliwiające identyfikację kulturową osadnictwa. Najmniej wyraźnie czytelną w materiale źródłowym granicą osadnictwa kultury oksywskiej jest jej wschodnia i północno-wschodnia rubież. Nie jest ona bowiem dokładnie wyznaczona ani pod względem geograficznym (hydrograficznym) ani też archeologicznym. W zakończeniu ujęto podstawowe postulaty badawcze, w tym przede wszystkim potrzebę przeprowadzenia systematycznych badań wykopaliskowych w omawianej strefie prawobrzeżnej dolnej Wisły, a także publikowania wyników podejmowanych inicjatyw badawczych. Podsumowując stwierdzić można, iż przedstawiona rozprawa stanowi próbę nowego, świeżego spojrzenia na sytuację kulturową prawobrzeżnego dolnego Powiśla. Jednocześnie jest to pierwsza tego typu praca, ukazująca w możliwie pełen sposób, w oparciu o dostępne obecnie źródła, obraz kultury oksywskiej na jej macierzystym terenie, co może przyczynić się do lepszego rozpoznania całej omawianej tu formacji.In the study was collected, presented and discussed materials of Oksywie Culture from right-bank area of the lower Vistula. Presented on the basis of the image of the cultural changes taking place in the Elary pre-Roman Iron Age period of that zone, is the result of research before the war, which in fact continues to play an important role in creating local image of that culture, as well as with research initiatives undertaken today. In this work used materials from the Museum of Warmia and Mazury in Olsztyn, the Archaeological Museum in Gdansk, Museum of Archaeology and History in Elblag, Malbork Castle Museum and Castle Museum in Kwidzyn. Presented in the work material, determined according to the current classifications of monuments. This enabled in the first place for the separation of elements relevant of Oksywie Culture, which allowed for more accurate characterization and enabled them to qualify for the appropriate developmental stages pre-Roman Iron Age period. Subsequently, this analysis served as the basis for conclusions, relevant to the examination of questions of a more general nature, and thus allowed to try to draw the image of Oksywie Culture on the right-bank area of the lower Vistula. The group of subjects, were analyzed here, no doubt include the problem of the origin of Oksywie Culture. This culture as a separate phenomenon, created during Phase A1 near to Chelmno and on the Lower Vistula Region, roughly at the same time as the Przeworsk Culture, and on the same ground - Pomeranian. However, the image of that formation, especially in the initial phase of the Elary pre-Roman Iron Age period, it is not so homogeneous. Regional differences, and sometimes even local, clear in relation to culture are the result of many interactions, reaching for her native land in a different time and with different strength. Clearly it must be assumed, that the formation of Oksywie Culture, formed under the influences two cultures: Przeworsk Culture and Jastorf Culture, although the significance of the latter appears to be greater. The overall crystallization of Oksywie cultural complex and the unification of the territory extending from areas Vistula and Chelmno on the east, to Lake District Drawskie to the west , occurs in the middle horizon of the Elary pre-Roman Iron Age, it is in phase A2. At the same time used weapons components and tools, and comes too about the education of a distinct style of ceramic. Re-differentiation this area, although not as deep as it can be observed in the A1 phase, occurs in end-stage this period, which can be regarded as the announcement of the deeper cultural changes that were to be accomplished here at the beginning of our era. Against the background outlined above, changes in general that have influenced Oksywie Culture, its image on the right-bank of the lower Vistula River is seen as a kind of "organism", created as a result of "fusing the" different kinds of influence of a different nature. This variety of interactions, led to internal differentiation of the area discussed here in three clusters of settlements: Kwidzyn, Malbork and Elblag. This division is not dictated solely by considerations of geography, but mostly legible difference in the material culture and chronology. Phase initialised is not, as is indicated in the course of work, too good to read in the context of materials. Certify it for a few finds. They are grouped mainly in the district Kwidzyn and do not endorse the earliest phase of the A1 segment. To colonize other areas of the said zone probably occurred in the A2 horizon. Then continue, despite the generally uniform cultural calculates the present archaeological unit, observed at least partial territorial differences arising in respect of that region. Connecting elements here are first of all weapons and tools that have occurred in all the districts settlements. It is also the strongest manifestation of far-reaching impacts Przeworsk Culture zone for local Oksywie substrate. End-stage phase the early pre-Roman Iron Age period is the best attested in the districts: Malbork and Elblag, where the material culture, and the funeral rites have been differences. First of all, in these clusters occurred skeletal graves with the material proper this horizon. Settlement of Oksywie Culture on the Lower Vistula Region is attested not only due to archaeological material, but also natural. This is primarily the pollen diagrams, and graphic a description of changes in species composition of vegetation of the area, as defined on the basis of palynological studies of peat bogs or other geological deposits, most lakes. The number of such expertise to the right-bank of the lower Vistula area is large, although it should be noted, that not all of them show a sufficiently long period of time, not all are well correlated with the dates of 14C, but more importantly, most of them have not been published. For the present we have the Vistula area at least three studies, that meet the criteria for the identification of cultural settlement. The least clear in the source material is the eastern and north-eastern border settlements of this culture. It is not precisely determined because neither geographic (hydrographic) or archaeological site. The end of this work included the basic postulates of research, including in particular the need for systematic excavations in the area concerned the lower right-bank of the Vistula, as well as publishing the results of the research initiatives. In short, the presented dissertation is an attempt at a new, fresh look at cultural situation on the right-bank of the lower Vistula. It is also the first this kind of work, showing in full as possible, based on currently available sources, the Oksywie Culture on its home ground, which may contribute to a better understanding of the whole formation discussed here