O ścieżkach upadku imperium sowieckiego. Próba typologii w świetle nie-Marksowskiego materializmu historycznego

Celem artykułu jest budowa typologii ścieżek rozpadu imperium sowieckiego. Proponowana typologia opiera się na dwóch kryteriach. Pierwszym jest sposób oderwania się poszczególnych prowincji od imperium sowieckiego: rewolucja obywatelska, secesja postępowa, secesja wsteczna. Drugim kryterium - sposób reakcji metropolii - akceptacja stanu rzeczy, udana lub nieudana interwencja militarna, dezintegracja byłej prowincji. Skonstruowana typologia pozwala skonstatować, że metropolia imperium zachowywała się w sposób pokojowy w przypadku secesji wstecznych, czyli tam gdzie obywatele byli pasywni i wobec krajów, w których zwyciężały tendencje autorytarne. Metropolia imperium próbowała natomiast aktywnie przeciwdziałać w tych społeczeństwach (kraje bałtyckie i kaukaskie), których obywatele aktywnie wzięli udział w oderwaniu się od imperium. W tekście wyjaśniane jest to tym, iż masowy udział obywateli w procesie niepodległościowym utrudniał przekształcenie byłej prowincji w rosyjską sferę wpływów.The purpose of this paper is construction of typology of paths of collapse of the Soviet empire. The proposed typology is based on two criteria. The first of them is a way of gaining independence by the provinces of Soviet empire (civil revolution, progressive or regressive secession). The second - a way of metropolitan reaction (peaceful reaction, successful or unsuccessful military intervention, and disintegration of a given province). The constructed typology allowed to recognize that Soviet Empire behaved passively in regards to regressive secessions (where citizens were passive) and countries where the authoritarian tendencies overcame. Imperial authorities actively tried to counteract (military interventions, supporting of centrifugal tendencies) in these societies (Baltic and Caucasus countries)where citizen class massively took part in gaining independence liquidated chances of transformation of a previous province of empire into sphere of influence of Russia and thereby provoked such violent reaction of Soviet Empire (later on Russia)