The History of Literature in the Context of New Theoretical Proposals

Początkowo wspólne prawidłowości procesu literackiego w czasach średniowiecza w miarę poszerzania ekumeny chrześcijańskiej oraz związanego z tym różnicowania kościelno-instytucjonalnego i spowodowanego tym kulturowo-politycznego różnicowania się wokół dwóch centrów – Bizancjum i Rzymu – także różnicują się, tworząc w ramach makroregionu Pax Christiana nawzajem powiązane i oddziałujące wzajemnie regionalne wspólnoty literackie: Pax Orthodoxa i Pax Latina. Wewnątrz nich – wraz z przeniesieniem kultury literackiej w odrębne etno-geograficzne części składowe tworzące wspólny krąg – następuje różnicowanie drugiego poziomu wewnątrzregionalnego: lokalne (etniczne, państwowe) osobliwości przyswojenia uniwersalnego piśmiennictwa rodzą pochodne prawidłowości wspólnego procesu – jego warianty lokalne. Różnice w poziomie i w charakterze rozwoju literatur słowiańskich, zróżnicowanych wewnątrz dwóch kręgów kultury europejskiej, wiązały się z obecnością lub nieobecnością własnej państwowości i stopniem rozwinięcia społecznej struktury – to jest tych czynników, które warunkują także potrzeby poza kościelne w sztuce słowa, sprzyjając pojawieniu się mecenatu, którego rolę trudno przecenić. Wszystko to przesądziło o wysokim – w porównaniu z innymi literaturami słowiańskimi – rozwoju średniowiecznej literatury chorwackiej, czeskiej, polskiej, staroruskiej z jednej strony, zaś z drugiej – o upadku rozwiniętych literatur Bułgarii i Serbii po podboju tureckim, który częściowo zniszczył, a częściowo zislamizował lokalne elity. W okresie odrodzenia dialektyczna jedność pierwiastków uniwersalnych i lokalnych warunkowała formowanie się w ramach postśredniowiecznej Slavia Latina nowych wspólnot literackich – Slavia Romana (literatura polska i chorwacka) oraz Slavia Germana (literatura czeska, słowacka, serbołużycka i słowieńska). W okresie późnego odrodzenia i baroku Slavia Romana (reprezentowana przez literaturę polską) będzie w ramach tradycyjnego, a następnie współczesnego – coraz bardziej narastającego – współoddziaływania Pax Orthodoxa i Pax Latina sprzyjać przyswojeniu przez wschodniosłowiańską wspólnotę literacką nowych dla niej wartości. Literatura polska doby renesansu i baroku odegrała na wschodzie Europy rolę podobną do tej, którą spełniała ówczesna literatura włoska na jej Zachodzie. Tym samym zaczyna się włączanie Slavia Orthodoxa w zachodnioeuropejski proces literacki na etapie nowożytnej jego historii, otwierającej już narodowy rozwój literatur w ramach zmieniających się w miarę tego rozwoju wspólnot. Zacierając średniowieczny podział (Pax Orthodoxa i Pax Latina), wspólnoty te tworzą nową całość – teraz już w swym zakresie ogólnoeuropejski, zaś w swym charakterze (prądy, kierunki, rodzaje i gatunki literackie) wewnętrznie jednolity i wspólny proces literacki.In the beginning of the Middle Ages with the growth of the Christian ecumene and a related ecclesiastical, and institutional differentiation and a following cultural and political differentiation localized around the two centres – Byzantium and Rome – the common regularities of the literary process also diverge creating two connected and interacting regional literary societies – Pax Orthodoxa and Pax Latinam – within the macroregion of Pax Cristian. Together with the transfer of the literary culture to separate ethno-geographical constituent elements that form a common domain, a differentiation of the second intraregional level takes place: local (ethnic, state) peculiarities bring about derivative regularities of a common process – its local varieties. The differences in the level and character of Slavic literatures differentiated within the two domains of European culture were connected with the existence or absence of own statehood and the degree of development of the social structure – that is those factors that also condition the nonecclesiastical needs in the art of words that are favourable for the appearance of patronage whose role it is difficult to overestimate. All these circumstances determined the great – in relation to other Slavic literatures – development of the medieval Croatian, Czech, Polish and Old Russian literatures on the one hand, and the fall of the developed Bulgarian and Serb literatures after the Turkish conquest that partly destroyed and partly islamised the local elites, on the other hand. During the Renaissance the dialectical unity of the universal and local elements conditioned the formation of new literary societies within the postmedieval Slavia Latina – Slavia Romana (Polish and Croatian literatures) and Slavia Germana (Czech, Slovac, Sorb and Slovenian literatures). In the times of late Renaissance and Baroque Slavia Romana (represented by Polish literature) favours the assimilation of new values by the society of the eastern Slavic literatures within the traditional and later contemporary – increasing more and more – interrelation of Pax Orthodoxa and Pax Latina. Polish renaissance and baroque literature played the same role in Eastern Europe as the Italian literature played in Western Europe at that times. Thus, the incorporation of Slavia Orthodoxa into the Western Eurropean literary process begins in the stage of its contemporary history opening a national development of the literatures within the societies changing from the development. By obliterating the medieval distinction (Pax Orthodoxa and Pax Latina) the societies form a new whole – now within their European range, whereas as far as its character is concerned (literary tendencies, currents, types and genres) a unified and common literary process