Eindrapportage archeologisch vooronderzoek (11198.005) De Brink Torenstraat en Holkerstraat te Nijkerk

Gespecificeerde archeologische verwachting Op basis van het archeologisch bureauonderzoek heeft het plangebied een hoge verwachting op het voorkomen van archeologische resten uit alle archeologische perioden vanaf het (Laat-)Paleolithicum, vanwege de ligging van het plangebied op de hogere delen van een dekzandrug en met het uiterst noordelijke deel van het plangebied op de naar het noorden toe aflopende flank van deze dekzandrug dan wel op de overgangszone naar waarschijnlijk een vlakte van verspoelde dekzanden. Het plangebied behoort tevens tot de historische kern van Nijkerk, welke vanaf de 13e eeuw ontstaan is, en dus mogelijk al vanaf de 2e helft van de Late-Middeleeuwen bewoond was. De kans op de aanwezigheid van archeologische resten vanaf het einde van de Late-Middeleeuwen is daarmee zeer groot. Ook diverse gravende onderzoeken uitgevoerd binnen een straal van 250 meter rondom het plangebied hebben geresulteerd in het aantreffen van bewoningsrestanten daterend vanaf de 12e/13e eeuw en voornamelijk binnen de aanwezige stadsophogingslagen/stedelijke ophogingspakketten. Ook geraadpleegd historisch kaartmateriaal laat zien dat in ieder geval in het zuidelijke deel van het plangebied aan het begin van de 17e eeuw bebouwing aanwezig was (hout- of steenbouw binnen woonerven) en dat er vanaf die tijd uitbreiding van bebouwing binnen de begrenzing van het plangebied heeft plaatsgevonden. Specifiek ter plaatse van het voormalige adres De Brink 10 (kadastrale percelen 1129 en 1130) zou een Joods badhuis (mikwe) moeten hebben gestaan. Resultaten inventariserend veldonderzoek De resultaten van het booronderzoek, waarbij de boringen gezet zijn buiten de bestaande bebouwing binnen het plangebied, laten zien dat onder de verschillende verhardingen veelal een laag cunet-/stabilisatiezand voorkomt, gevolgd door een halfverhardingslaag die doorloopt tot een gemiddelde diepte van circa 50 cm -mv en maximaal tot wel 75 cm -mv. Hieronder komt een dik pakket voor van lagen van donkergrijsbruin, donkerbruingrijs en donkergrijszwart gekleurd, matig tot sterk humeus, matig siltig, zeer fijn zand. Vooral in de bovenste laag/bovenste lagen maar ook op grotere diepte komt een bijmenging van fijne resten kalkzandsteenmortel en rode baksteen voor. Het betreffen stadsophogingslagen die te relateren zullen zijn aan de ontwikkeling van de historische stadskern van Nijkerk en doorlopen tot in ieder geval een gemiddelde diepte van circa 175 cm -mv. Vooral in de boringen gezet in de zuidelijke helft van het plangebied is onder de stadsophogingslagen nog een vrijwel intact begraven oorspronkelijk bodemprofiel aanwezig. Deze bestaat uit de agrarisch bewerkte oorspronkelijke top/een oude akkerlaag (Abp-horizont, tussen gemiddeld 170 en 200 cm -mv), gevolgd door een intact restant van de donkerbruin gekleurde Bhe-horizont dan wel direct de lichtbruingeel gekleurde overgangs-BC-horizont. Het van nature gevormde bodemprofiel betreft een veldpodzolbodem. Deze bodem is meest ondiep aangetroffen in het meest zuidelijke deel van het plangebied, vanaf 140 cm -mv, in lijn met het hoogtebeeld waarbij het zuidelijke deel van het plangebied op het hoogste deel van een dekzandrug ligt. In de noordelijke helft van het plangebied is bij slechts enkele boringen nog een restant van een veldpodzolbodem aangetroffen en is juist opvallend dat humeuze bodemlagen tot grotere diepte doorlopen (tot wel 3 m -mv), direct gevolgd door de C-horizont. Wellicht zijn een aantal boringen gezet ter plaatse van opvullingen van sporen uit de oude agrarische gebruiksfase. Verder zijn bij enkele boringen aangetroffen dunne antropogene lagen aangetroffen die wellicht gerelateerd zijn aan oude loopniveau dan wel restanten van ondergrondse delen van voormalige historische bebouwing/steenbouw betreffen. Ook zijn enkele boringen gestuit op een massieve verharding, welke mogelijke oude funderingsresten of muurwerk betreffen. De twee boringen gezet binnen de locatie waar een Joods badhuis (mikwe) geven geen uitsluitsel over nog wel of niet aanwezige ondergrondse restanten van de mikwe. De verkennende boringen hebben al vondstmateriaal oplevert afkomstig uit de stadsophogingslagen. Vooral in het bovenste deel/de bovenste helft van het pakket stadsophogingslagen zijn aardewerkfragmenten aangetroffen met een datering 1700-1900 na Chr. (roodbakkend aardewerk, Faience aardewerk, witbakkend aardewerk en een fragment Langewehe steengoed), echter ook in het onderste deel/de onderste helft zijn oudere fragmenten aangetroffen daterend tussen 1350 tot 1650 na Chr. (Majolica aardewerk, Hafner waar, Siegburg steengoed). Conclusie Op basis van de aangetroffen bodemopbouw en archeologische indicatoren en resten bestaat er een reële kans dat er sprake is van restanten van historische bewoningsstructuren, daterend vanaf de 14e eeuw na Chr., gekoppeld aan de ligging van het plangebied binnen de historische dorps-/stadskern van Nijkerk, welke tevens is aangegeven als AMK-terrein. Op grond van de datering van het vondstmateriaal dient alleen al voor het stadsophogingspakket rekening te worden gehouden met mogelijk drie archeologische niveaus (periode 1400-1600, 1600-1800, 1800-1950). Tevens behoud het plangebied (zeker de zuidelijke helft) zijn hoge verwachting op het voorkomen van archeologische resten en/of sporen ouder dan de 14e eeuw (een potentieel vierde archeologisch niveau), vanwege de merendeels intacte veldpodzolbodem aangetroffen in de top van de natuurlijke dekzandafzettingen. Advies Op grond van de resultaten van het bureau- en veldonderzoek adviseert Econsultancy om voor het plangebied een nader onderzoek uit te voeren. Standaard dient dit vervolgonderzoek te worden uitgevoerd in de vorm van een proefsleuvenonderzoek (IVO-P). Vanwege de 1) binnen het plangebied aanwezige bebouwing, 2) het intensieve gebruik van het parkeerterrein, 3) de toekomstige inrichting (en daarmee gepaard gaande bodemingrepen) en 4) meest belangrijk het diverse vondstmateriaal aangetroffen in de stadsophogingslagen (dat de ligging van het plangebied binnen de historische dorps-/stadskern van Nijkerk bevestigd en waardoor stadskernarcheologie dan ook zeker te verwachten is), kan in plaats van een proefsleuvenonderzoek wellicht beter gekozen worden voor een vlakdekkende opgraving van het plangebied. Voor de opgraving dient een Programma van Eisen (PvE) te worden opgesteld, waarin beschreven staat op welke wijze het onderzoek uitgevoerd dient te worden. Dit PvE dient te worden beoordeeld door de bevoegde overheid (gemeente Nijkerk). Bovenstaand betreft een advies, opgesteld door Econsultancy. Het advies dient ter goedkeuring voorgelegd te worden aan de bevoegde overheid (gemeente Nijkerk). Na beoordeling wordt door de bevoegde overheid een besluit genomen