Phonetics in coursebooks of Polish as a mother tongue

Artykuł poświęcony jest omówieniu wyników analizy kilku popularnych podręczników do nauki języka polskiego jako ojczystego w szkole podstawowej pod kątem obecności i funkcji treści z zakresu fonetyki. Analizie poddano zarówno wiedzę teoretyczną i pojawiające się w podręcznikach gramatyczne pojęcia, jak i inne aktywności (np. ćwiczenia w analizie fonetycznej lub recytacje), dzięki którym ten rodzaj wiedzy gramatycznej może zostać przez uczących się przyswojony i sfunkcjonalizowany. Rezultaty dowodzą, że zagadnienia fonetyczne są integrowane z innymi treściami edukacji polonistycznej (z nauką ortografii, gramatyki i z kształceniem literacko-kulturowym), a najsłabszy nacisk kładzie się na ich wykorzystywanie w rozwijaniu żywej mowy ucznia. Praktyczny aspekt umiejętności fonetycznych, jakim jest korzystanie z pisanej informacji na temat wymowy, zdecydowanie częściej dotyczy wyrazów obcych.The aim of this article is to examine the treatment of phonetics and its functions in several primary school coursebooks used to teach Polish as a mother tongue. The analysis concerns the theoretical knowledge and grammatical terms occurring in the coursebooks as well as the practical activities (e.g. phonetic analysis exercises and recitations) enabling students to absorb and functionalize this type of linguistic knowledge. The findings demonstrate that the phonetic content is integrated with other areas of Polish language instruction (spelling, grammar and literary-cultural education), while its application in developing the students’ speaking skills is given little attention. The practical aspect of p onetic skills, i.e. using pronunciation guides, largely concerns words of foreign origins.Uniwersytet w BiałymstokuAdamczykowa Z. (2001), Nauka tekstów literackich na pamięć – diagnoza szkolna, „Z Teorii i Praktyki Dydaktycznej Języka Polskiego”, t. 16, 28-42.Awramiuk E. (2004), Stereotyp samogłoski i spółgłoski w języku polskim, „Język Polski”, 3, 197-205.Bakuła K. (2012), O świadomości językowej, krytycznej świadomości językowej i nauczaniu języka, „Kształcenie Językowe”, 10, 9-20.Bartmiński J. (2009), Nauka o języku w podstawie programowej, w: Podstawa programowa z komentarzami. Język polski w szkole podstawowej, gimnazjum i liceum, t. 2, Warszawa, s. 60-62.Derwojedowa M., Linde-Usiekniewicz J. (2006), Po co uczyć gramatyki polskiej w szkole? w: Kompetencje nauczyciela polonisty we współczesnej szkole, red. E. Bańkowska, A. Mikołajczuk, Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, s. 153-160.ESOKJ: Europejski System Opisu Kształcenia Językowego: uczenie się, nauczanie, ocenianie, tłum. W. Martyniuk, Warszawa 2003: Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli.Gąsiorek K., Krzyżyk D., Synowiec H. (2010), Funkcje i struktura oraz język podręczników do kształcenia zawodowego. Przewodnik dla autorów i wydawców, Warszawa: Ministerstwo Edukacji Narodowej.Gruszczyńska E., Gruszczyński W. (2014), Miejsce językoznawstwa polonistycznego na filologiach obcych, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, LXX, 67-77.Jaworski M. (1991), Metodyka nauki o języku polskim, wyd. trzecie zmienione, Warszawa: WSiP.Kotarba-Kańczugowska M. (2013), Różnojęzyczność w polu dyskursywnym nauczycieli i małego dziecka: doniesienia z badań własnych, „Poradnik Językowy”, 2, 43-57.Kowalikowa J. (2002), Fonetyka (z elementami fonologii), w: Nauka o języku polskim w reformowanej szkole, red. A. Mikołajczuk, J. Puzynina, Warszawa: Wydawnictwo Nowa Era, s. 124-131.Kowalikowa J. (2014), Od słowa do zdania, od zdania do tekstu – od tekstu do zdania, od zdania do słowa, w: Szkolna polonistyka zanurzona w języku, red. A. Janus--Sitarz i E. Nowak, Kraków: Universitas, s. 17-43.Kubicka E. (2010), Miejsce fonetyki w nauczaniu języka polskiego – teoria i praktyka, w: Nowe perspektywy w nauczaniu języka polskiego jako obcego, Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, s. 25-31.National Early Literacy Panel (2008), Developing Early Literacy: Report of the National Early Literacy Panel. Washington, D.C.: National Institute for Literacy, Retrieved from www.lincs.ed.gov/publications/pdf/NELPReport09.pdf, dostęp: 27.06.2014.Nocoń J. (2009), Podręcznik szkolny w dyskursie dydaktycznym – tradycja i zmiana, Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.Nocoń J. (2014), Świadomość językowa w podręcznikach szkolnych (teoria i praktyka), w: Świadomość językowa, red. J. Nocoń, A. Tabisz, Opole: Uniwersytet Opolski, s. 159-174.Pawłowska R. (2005), Interpretacja głosowa tekstu a czytanie ze zrozumieniem, w: tejże, O porozumieniu językowym w nauce i szkole, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, s. 145-156.Podstawa (2008), Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych, zał. nr 2 do rozporządzenia MNiSW z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz.U. z 2009, nr 4 poz. 17).Podstawa (2014), Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych, zał. nr 2 do rozporządzenia MNiSW z dnia 30 maja 2014 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz.U. z 2014, poz. 803).Podstawa (2017), Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych, zał. nr 2 do rozporządzenia MNiSW z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej (Dz.U. z 2017, poz. 356).Przybyla O. (2007), Zagadnienia fonetyki w wybranych podręcznikach do klasy IV–VI szkoły podstawowej, w: Podręczniki do kształcenia w zreformowanej szkole – koncepcje, funkcje, język, red. H. Synowiec, Kraków: Wydawnictwo Edukacyjne, s. 244-259.Rypel A. (2012), Ideologiczny wymiar dyskursu edukacyjnego na przykładzie podręczników języka polskiego z lat 1918–2010, Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.Szymańska M. (2016), Między nauką o języku a rozwijaniem języka. Koncepcje kształcenia językowego na przełomie XX i XXI wieku, Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.Tokarski J. (1966), Gramatyka w szkole. Podstawowe zagadnienia metodyki, Warszawa: PZWS.Uryga Z. (1996), Godziny polskiego. Z zagadnień kształcenia literackiego, Warszawa-Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN.Wolan M. (2001), O potrzebie kształcenia ortofonicznego, „Polonistyka”, 9, 551-554.Zbróg P. (2007), Modele kształcenia językowego w podręcznikach do języka polskiego a potrzeby komunikacyjne uczniów, w: Podręczniki do kształcenia polonistycznego w zreformowanej szkole – koncepcje, funkcje, język, red. H. Synowiec, Kraków 2008, s. 29-42.Łuczak A., Murdzek A., Między nami. Język polski 4, Gdańsk 2012: Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe (MN4)Łuczak A., Murdzek A., Między nami. Język polski 5, Gdańsk 2013: Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe (MN5)Łuczak A., Murdzek A., Między nami. Język polski 6, Gdańsk 2014: Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe (MN6)A. Klimowicz, Teraz polski! Podręcznik do kształcenia literackiego, kulturowego i językowego dla klasy czwartej szkoły podstawowej, Warszawa 2013: Nowa Era (TP4)A. Klimowicz, Teraz polski! Podręcznik do kształcenia literackiego, kulturowego i językowego dla klasy piątej szkoły podstawowej, Warszawa 2013: Nowa Era (TP5)A. Klimowicz, Teraz polski! Podręcznik do kształcenia literackiego, kulturowego i językowego dla klasy szóstej szkoły podstawowej, Warszawa 2014: Nowa Era (TP6)16718