Rola urzędników w dokonywaniu zaborów dóbr ziemskich przez panującego w średniowiecznej Polsce do połowy XV wieku

Problem postawiony w tytule pracy został wprawdzie dostrzeżony w nauce (Władysław Semkowicz, Karol Potkański, Michał Sczaniecki, Franciszek Bujak, Jerzy Luciński) wszakże wciąż wymaga dalszych badań. Niniejszy szkic stanowi tylko mały krok w tym kierunku. Dotyczy roli urzędników w dokonywaniu zaborów majątków ziemskich na rzecz skarbu. Pomija zatem te sytuacje, w których osoby piastujące urzędy wykorzystywały swoją pozycję dla powiększenia własnych dóbr. Pomija też zabory powiększające wprawdzie majątki panującego ale dokonywane przez tenutariuszy, działających w danym wypadku jako osoby prywatne. Podstawę źródłową artykułu stanowią dokumenty z terenu Wielkopolski i Małopolski sięgające po połowę XV w. Analiza przekazów źródłowych skłania autora do sformułowania kilku wniosków. Za czasów Kazimierza Wielkiego urzędnikami, którzy uczestniczyli w zaborach, byli wielkorządcy krakowscy, zarządcy grodów, a także osoby określane przez źródła terminami „officialis”, „procurator” a więc przypuszczalnie zarządcy majątków należących do monarszej domeny. W okresie późniejszym z reguły działali starostowie. Źródła ukazują urzędników przede wszystkim jako wykonawców poleceń panującego. Na jego rozkaz dokonywali wwiązania (intromisji) władcy w cudze dobra. Urzędnicy działali również z własnej inicjatywy. Wszczynali spory graniczne, zmierzając do zawładnięcia przyległymi nieruchomościami. Uprzykrzali życie sąsiadom, stosując względem nich przemoc.Although science has long been aware of the problem set in the title of the work (Władysław Semkowicz, Karol Potkański, Michał Sczaniecki, Franciszek Bujak, Jerzy Luciński), yet it still calls for further research. This essay is only a little step towards elucidation. It concerns the role of officials in taking over estates for the Treasury. Therefore, it disregards the cases where officials used their position to increase their own estates. Nor does it encompass the appropriations that, although increased the assets of the monarch, were performed by right holders acting in such a case as private people. The source base for the article are documents from Wielkopolska and Małopolska reaching as far as mid-15th century. The analysis of source materials makes the author draw a number of conclusions. In the reign of Casimir the Great (Kazimierz Wielkie), the officials participating in arrogations were Kraków palatines, castellans, and also individuals defined in the sources as officialis and procurator, therefore presumably administrators of estates that belonged to the royal domain. In later days, these were usually the starosts. The sources show officials primarily as the executors of the monarch’s orders. On a royal decree, they would perform sovereign intromission into private estates. Yet they would also act on their own initiative and start border disputes, aiming at taking over neighbouring estates. There also harassed the neighbours, and used violence towards them.Das in dem Titel der Abhandlung aufgeworfene Problem wurde zwar in den Wissenschaften wahrgenommen (Władysław Semkowicz, Karol Potkański, Michał Sczaniecki, Franciszek Bujak, Jerzy Luciński), aber es bedarf immer noch weiterer Forschungen. Diese Skizze ist nur ein kleiner Schritt in diese Richtung. Sie betrifft die Rolle von Beamten bei der Wegnahme von Landgütern zugunsten des Staatsschatzes. Sie lässt demnach die Fälle außer Acht, in denen die Ämter bekleidenden Personen ihre Position zur Vergrößerung ihres eigenen Vermögens nutzten. Sie berücksichtigt auch diejenigen Wegnahmen nicht, die zwar das Vermögen des Herrschers vergrößerten aber von Tenutarien durchgeführt wurden, die in den einzelnen Fällen als Privatpersonen handelten. Als Quelle für den Artikel dienen die Dokumente aus dem Gebiet Großpolens und Kleinpolens, die bis in die Hälfte des 15. Jahrhunderts zurückreichen. Die Analyse der Quellenüberlieferungen veranlasst den Autor dazu, einige Schlussfolgerungen zu ziehen. Zu den Zeiten des Kasimir des Großen waren die Beamten, die sich an den Wegnahmen beteiligten, die Krakauer Statthalter, Stadtverwalter und Personen, die in den Quellendokumenten als „officialis”, „procurator ” bezeichnet werden, d.h. wahrscheinlich Verwalter von Vermögen, die zu den monarchischen Landgütern gehörten. Später waren in der Regel Starosten tätig. Die Quellen zeigen die Beamten vor allem als Befehlsausführer des Herrschers. Auf seinen Befehl setzten sie den Herrscher in den Besitz fremder Güter (Intromission). Die Beamten handelten auch aus eigener Initiative. Sie begannen Grenzstreitigkeiten und versuchten dadurch, Besitz von den anliegenden Liegenschaften zu ergreifen. Sie machten das Leben der Nachbarn schwer, indem sie ihnen gegenüber Gewalt anwendeten.Поставленная в названии работы проблема, хотя уже и рассматривалась в науке (Владислав Семкович, Кароль Потканский, Михал Счанецкий, Францишек Буяк, Ежи Лучин- ский), но все еще требует дальнейших исследований. Настоящая статья является лишь небольшим шагом в этом направлении. Исследование касается роли чиновников в процессе экспроприации земельных угодий в пользу казны, т.е. автор не рассматривал ситуации, когда чиновники использовали свое положение с целью увеличения их собственного состояния. За пределами изыскания остались также случаи, когда хотя и увеличивалась площадь казенных земель, но делали это арендаторы королевских земель, действуя в этом случае в качестве частных лиц. В основе статьи использованы документы с территории Великопольши и Малопольши, датированные до середины XV века. Анализ источников позволил автору сделать несколько выводов. Во времена правления Казимира Великого чиновники, участвовавшие в процессе экспроприации земельных угодий, занимали посты краковских управляющих доходами королевских городов и имений, управляющих городов, а также чиновники, которых называли терминами «officialis», «procurator», по-видимому это были управляющие собственностью королевских домен. В более поздний период, как правило, этими вопросами занимались старосты. Источники указывают чиновников, в первую очередь, как исполнителей королевских распоряжений. По приказу короля чиновники проводили ввод (intromissio) правителя во владение чужими землями. Чиновники действовали также по собственной инициативе. Они начинали пограничные споры с целью отнятия прилегающей недвижимости. Делали несносной жизнь соседей, применяя против них насилие