BID’AT SECTS AT HANAFI MATURIDI TRADITION AND NONISLAMIC RELIGIONS: THE EXAMPLE OF ABU SHAKUR ALSALIMI

Ebû Şekûr es-Sâlimî, et-Temhîd fi Beyâni’t-Tevhîd ve Kitâbü’l-Miraç adlı eserleriyle tanınan, hicri V. asrın ikinci yarısında yaşamış Semerkand’lı Hanefî-Mâtürîdî bir kelamcıdır. Henüz ulaşamadığımız ama içeriği hakkında bilgi sahibi olduğumuz miraç kitabında miraç ve miracın hikmetini ele almış, günümüze ulaşan et-Temhîd adlı eserinde ise kelama dair konulara ek olarak hak ve bidat olmaları yönüyle İslâm mezheplerini; küfre ve şirke düşmeleri itibariyle de İslâm dışı dinleri değerlendirmiştir. Hak olmayı büyük çoğunluğu oluşturmak üzerine kurgulayan Sâlimî sevad-ı azam kavramı üzerinde hassasiyetle durmuş, Ehl-i Sünnet ile sevad-ı azamı eş görmüştür. Büyük ölçüde istifade ettiği tespit edilmesine rağmen Mâtürîdî’den sarahaten bahsetmemiş, görüşlerini Ebû Hanîfe ve öğrencilerine dayandırarak Hanefî üst kimliğini kullanmıştır. Ehl-i Sünnet’in kollarından biri olan Eşʻariyye mezhebini açıkça muhalif olarak değerlendirmiştir. Bu yönüyle gelenek içerisinde özgün bir konumdadır. Mezhepleri tasnif metodu takipçisi olduğu Hanefî-Mâtürîdî geleneği doğrular mahiyette doğu Hanefî fırak geleneğini yansıtmaktadır. Ayrıca altı bidat fırkanın isimlerinin Ebû Hanîfe’ye nispet edilen söz üzerine kurgulanması, mezheplerin ardından İslâm dışı dinlerin değerlendirilmesi yönüyle et-Temhîd, bilinen kaynaklar içerisinde örneğinin ilkini teşkil etmektedir. Mezhepleri ve İslâm dışı dinleri değerlendirme yönteminin kendisinden sonra gelen bazı âlimler tarafından takip edildiği gözlenmiştir. Kelamcı kimliğinin gereği olarak Sâlimî bidat kabul ettiği mezheplerin bidate, İslâm dışı dinlerin de şirke ya da küfre neden olan görüşleri üzerinde durmuştur