Türkiye’de Yapılan Türk Lehçe Çalışmalarına Dil Birliği Bağlamında Eleştirel Bir Bakış

Türk dünyasında dil birliği modern zamanların en büyük sorunlarından birini teşkiletmiştir ve hâlâ teşkil etmeye devam etmektedir. XIX. yüzyılın son çeyreğinde, Gaspıralıİsmail’ Bey’in çıkardığı Tercüman gazetesi bu soruna bir çözüm üretmede önemli aşmalar katetmiş olmakla birlikte Sovyetler Birliği’nin kurulması sonrasında tam tersi gelişmeleryaşanmıştır. Sovyetlerin milliyetler siyasetinin bir sonucu olarak Türkçenin bütün lehçelerihatta bazen ağızları için yazılı şekiller oluşturulmuştur. Bu durum, Türk dünyasında zaten birsorun olan ortak dil meselesi bakımından ölümcül olmuştur. Sovyet dönemi boyunca izlenenpolitikalar neticesinde Türkçenin birçok yazılı şekli gelişme göstererek edebiyata sahipolmuştur. Sovyetlerin dağılmasından sonra Türkiye’de lehçe araştırmaları hız kazanmıştır.Aynı zamanda gerek akademik gerek siyasi platformlarda ortak Türkçe meselesi de yenidensık sık dile getirilir olmuştur. Peki, Türkiye’de yapılan lehçe çalışmaları Türk dil birliğimeselesi veyahut ortak Türkçe oluşturulması yönündeki çabalara olumlu yönde mi etkietmektedir, yoksa aradaki farklılıkların derinleşmesine mi katkı sağlamaktadır? Bu soruyaolumlu cevap vermek çok mümkün görünmemektedir. Türkiye’de yapılan lehçe çalışmaları,Batı Türkolojisi’nin de etkisiyle, birincil amacı Sovyetlerin milliyetler siyaseti için malzemeüretmek olan Sovyet Türkolojisi’ni geride bırakmış durumdadır. Bazı Sibirya Türkdeğişkeleri örneklerinde görüldüğü üzere, Sovyetler döneminde bile ayrı lehçe muamelesigörmeyen Türk değişkeleri, Türkiyeli Türkologlar tarafından farklı lehçeler olarak tasnifedilip incelenmektedir. Ancak meseleye dil birliği veya ortak Türkçe penceresinden bakıldığızaman, yapılması gerekenin yapılanın tam tersi olması gerektiği görülmektedir. Değişkelerarasındaki farklılıkları değil, ortaklıkları temel alan çalışmaların dil birliğin giden yolda dahafaydalı olacağına şüphe yoktur. Bu bildiride Türkiye’de yapılan lehçe çalışmaları bu bakışaçısı ile değerlendirilip çözüm yolları için teklifler getirilecektir.