Leiðin til Íslands: Málsmeðferð umsókna um alþjóðlega vernd með áherslu á umsóknir barna

Markmið þessarar ritgerðar er að kanna hvernig staðið er að umsóknum barna sem sækja um alþjóðlega vernd hér á landi og hvernig gætt er að réttindum þeirra, bæði samkvæmt vilja löggjafans sem og úr framkvæmd. Við rannsókn á framkvæmd eru skoðaðar ákvarðanir Útlendingastofnunar frá árinu 2017, sem eiga við efni ritgerðarinnar, og valdir úrskurðir kærunefndar útlendingamála frá árunum 2016-2019 í sama skyni. Einnig er litið til einstakra álita frá umboðsmanni Alþingis, dóms Hæstaréttar í tilteknu máli og nokkurra dóma Mannréttindadómstóls Evrópu. Tilgangurinn með rannsókn á bæði íslenskri og erlendri framkvæmd er til að varpa ljósi á hvernig málsmeðferðarreglum í málum umsækjenda um alþjóðlega vernd sem og þeim sérreglum sem varða börn, ef við á, er beitt í framkvæmd. Í meðferð mála sem lúta að alþjóðlegri vernd fer fram ákveðið ferli fyrir íslenskum stjórnvöldum til að meta hvort að umsækjandi um alþjóðlega vernd uppfylli skilyrði flóttamannahugtaksins, og teljist þar með vera með réttarstöðu flóttamanns samkvæmt 1. mgr. 37. gr. útlendingalaga nr. 80/2016 og 2. mgr. A-liðar 1. gr. Samnings Sameinuðu þjóðanna um réttarstöðu flóttamanna Í málum sem varða börn geta önnur atriði komið til álita við mat á því hvort umsækjandi uppfylli skilyrði flóttamannahugtaksins en í málum sem varða fullorðna umsækjendur, svo sem alþjóðlegir mannréttindasamningar sem Ísland er aðili að sem og íslensk lög sem varða börn og réttindi þeirra sérstaklega. Ákveðnar málsmeðferðarreglur gilda almennt um íslenska stjórnsýslu, en í meðferðum mála sem varða alþjóðlega vernd gilda ýmsar sérreglur sem finna má í íslensku útlendingalögunum. Einnig gilda sérreglur um málsmeðferð og réttindi barna. Í þessari ritgerð er bæði farið yfir þær málsmeðferðarreglur sem gilda í öllum málum sem varða umsókn um alþjóðlega vernd sem og þær sérreglur sem varða börn. Meðan á málsmeðferð stendur eiga umsækjendur um alþjóðlega vernd sem eru börn rétt á barnamiðaðri stjórnsýslu. Þá er einnig fjallað um sönnunarbyrði og trúverðugleikamat í þessum málaflokki. Loks er farið yfir aldursgreiningar í þeim málum þar sem þær eiga við og álitaefni þeim tengdum. Fjallað er um hvort að ákvörðun um aldur samkvæmt aldursgreiningu geti talist stjórnvaldsákvörðun og hvort að slíkar ákvarðanir geti verið kæranlegar til æðra stjórnvalds, og þá í hvaða tilvikum. Einnig er fjallað um tómarúm í lögum sem lýtur að ákvörðunum um aldur innan íslenskrar stjórnsýslu. Að lokum er farið yfir niðurstöður ritgerðarinnar og tillögur að úrbótum í þessum málaflokki