Wiek XX wobec humanizmu

Artykuł ukazał się w serii „Humanizm. Idee, nurty i paradygmaty humanistyczne w kulturze polskiej”Tekst Marie Delaperrière stanowi analizę humanizmu polskiego w XX-tym wieku. Autorka wymienia wiele różnych form humanizmu, które pojawiły się w tamtym czasie oraz niekiedy stały ze sobą w sprzeczności. Wskazuje to na fundamentalną „heterogeniczność paradygmatu humanistycznego, której uniknąć się nie da w epoce zrelatywizowanej prawdy” (s. 244). Badaczka twierdzi, że badania w tym zakresie powinny skupić się na ewolucji konkretnych postaw. Zdaniem autorki kontekst polski jest o tyle ciekawy, że kultura była w nim zawsze jednoznacznie humanistyczna, zrzeszając intelektualistów z rozmaitych dziedzin. Nawet ruch awangardowy okazuje się być jedynie propozycją nowego rodzaju poszukiwań, nie zaś buntem wobec całej kultury zastanej. Autorka nazywa to „humanizmem pragmatycznym”. Mianem „humanizmu tragicznego” nazywa monadyzm Witkacego, który sprzeciwiał się wszelkim relatywizacjom. Zwraca również uwagę na dialogiczność w filozofii Romana Ingardena jako przejaw humanizmu. Omówieni zostają również Czesław Miłosz oraz Zofia Nałkowska. Zdaniem autorki nawiązywanie do ideałów humanistycznych pojawia się w trudnych sytuacjach historycznych. Badaczka wymienia w tym kontekście dzieła Józefa Czapskiego, Gustawa Herlinga-Grudzińskiego oraz Josepha Conrada, którego działa stanowiły przedmiot dyskusji w armii Andersa. W kontekście późniejszych czasów ideologii badaczka omawia humanizm reprezentowany przez autorów „Tygodnika Powszechnego”. Delaperrière twierdzi, że wiek XX jest kluczowy dla humanizmu, gdyż stanowi namysł nad samą jego wartością. Współcześnie, prąd intelektualny staje przez wyzwaniami socjologii, biotechnologii, bioetyki oraz innych, nowych kierunków.Marie Delaperrière, The Twentieth Century towards Humanism Marie Delaperrière’s text is an analysis of Polish humanism in the twentieth century. The author mentions many different forms of the twentieth-century humanism and sometimes contradicted each other. It indicates the fundamental “heterogeneity of the humanistic paradigm, which cannot be avoided in the era of relativized truth” (p. 244). Delaperrière argues that research into this field should focus on the evolution of specific attitudes. According to the author, the Polish context is interesting because Polish culture has always been unambiguously humanistic, bringing together intellectuals from various domains. Even the avant-garde movement turns out to be only a new kind of search and not a rebellion against the whole existing culture. The author calls it “pragmatic humanism”. The monadism of Witkacy, who opposed all relativizations, she calls “tragic humanism”. He also draws attention to the dialogism of Roman Ingarden’s philosophy as a manifestation of humanism. Czesław Miłosz and Zofia Nałkowska are also discussed. According to Delaperrière, the reference to humanistic ideals appears in difficult historical situations. In this context, she mentions the works by Józef Czapski, Gustaw Herling-Grudziński, and Joseph Conrad, whose works were subjects of discussions among the soldiers of the Anders’ Army. In the context of later times of ideology, the researcher describes humanism represented by the authors of Tygodnik Powszechny weekly. Delaperrière claims that the twentieth century is crucial for humanism because it brought about a reflection on its very value. Nowadays, the intellectual current faces the challenges of sociology, biotechnology, bioethics and some other new directions.Ewa Kuczyńsk