Humanizm biblijny

Artykuł ukazał się w serii "Humanizm. Idee, nurty i paradygmaty humanistyczne w kulturze polskiej"We wstępie autor wylicza opracowania poświęcone humanizmowi biblijnemu i przedstawia problemy, które omówi: jak rozumie humanizm biblijny, jakie jego cechy uważa za najważniejsze oraz najbardziej wymagające pogłębionej refleksji. Następnie badacz przywołuje opinię J. Domańskiego o nieostrości humanizmu. Omawia propozycję M. Heideggera, uznającego humanizm za ponadczasową troskę o człowieczeństwo, które powinno być oderwane od życia, boskości i fundamentu metafizycznego – przeciwnie niż w Biblii. Człowiek Biblii nie chce czystego bycia, gdyż szuka czegoś ponad nie, jak uważał A. J. Heschel. Wybiera nie abstrakcyjne, statyczne teoretyzowanie, ale konkret, proces i praktykę, wyrastające z Biblii. Podobnie sądził Erazm z Rotterdamu. Troska o człowieka pochodzi spoza niego, od Boga. Jako humanizm biblijny autor rozumie – za M. Buberem i P. Ricouerem – poświadczone praktyką zwrócenie się jednostki ku wartościom opartym na Biblii. O jej tekst należy w związku z tym szczególnie się troszczyć. Dbałość o człowieka oznacza dbałość o filologiczne studia nad Pismem Świętym i Ojcami Kościoła. Dlatego humaniści (Erazm, Tomasz Morus, Coluccio Salutati, Lorenzo Valla, Marsilio Ficino, Pico della Mirandola) pragnęli je upowszechniać i uprzystępniać. Miało się to dokonać za przyczyną studiów humanistycznych, a ich cel stanowiło zastosowanie w życiu moralnym. Badacz zestawia trzy jakości humanizmu biblijnego z klasyczną myślą grecką. (1) Sens słowa w greckim antyku rodzi się z wyszukanej formy, dalekiej od rzeczywistej mowy, w Biblii – z naturalności, bezpośredniości, języka mówionego. (2) W świecie greckim dominuje monolog, biblijnym – dialog, otwarcie na słuchacza. (3) W wychowaniu jednostki i relacjach społecznych Grecy dążyli do stworzenia czegoś skończonego, humanizm biblijny zakłada stawanie się tu i teraz, ciągłe próby. Autor konstatuje brak opracowań recepcji Biblii w polskim renesansie. Szczególną uwagę zwraca na Psalmy, co prawda przebadane, ale jedynie częściowo i niewystarczająco. Jako kontekst wymienia europejskie i polskie tłumaczenia Psałterza. Wyróżnia dwa podejścia do niego: wyznaniowe, łączące się z rozwojem polskiego języka literackiego, i estetyczne, związane z dociekaniami filologicznymi.In the opening part of his essay, the author enumerates studies devoted to biblical humanism and presents problems discussed by him: how he understands biblical humanism, what features he considers the most critical and requiring in-depth reflection. Then the researcher recalls the opinion of Juliusz Domański about the vagueness of the term of humanism. He discusses the proposal of Martin Heidegger, who recognises humanism as a timeless concern for humanity, which should be detached from life, divinity and a metaphysical foundation – unlike in the Bible. The Biblical man does not want to be pure because he is looking for something beyond it, as Abraham Joshua Heschel argues. He chooses not abstract, static theorising, but rather the specificity, process and practice arising from the Bible. Erasmus of Rotterdam was of a similar opinion. Care for man comes from outside of himself – from God. Under the term of “biblical humanism”, the author understands – after Martin Buber and Paul Ricoeur – the practice-proven turning of the individual towards values based on the Bible. Therefore, its text should be under special care. Caring for man means caring for philological studies of the Holy Scriptures and Church Fathers. That is why the humanists (Erasmus, Thomas More, Coluccio Salutati, Lorenzo Valla, Marsilio Ficino, Giovanni Pico della Mirandola) wanted to popularise these values and make available. It was to be done through humanistic studies, and their purpose was to apply them in the moral life. The researcher juxtaposes three qualities of biblical humanism with classical Greek thought. (1) The meaning of the word in Greek antiquity is born from a sophisticated form, far from real speech, while in the Bible – from naturalness, directness, spoken language. (2) In the Greek world, monologue dominates, in the biblical one – it is dialogue, openness to the listener. (3) In the education of the individual and social relations, the Greeks strived to create something finite, while biblical humanism implies becoming here and now, continuous trials. The author notes the lack of studies on the reception of the Bible in the Polish Renaissance. Particular attention is paid to the Psalms, although they are researched into, but only partially and insufficiently. As a context, he mentions European and Polish translations of the Psalter. He distinguishes two approaches: religious, connected with the development of the Polish literary language, and aesthetic, related to philological inquiries.Ewa Kuczyńsk