Tussen concept en geschiedenis. Een analyse van de restauratie van het Koninklijk Paleis Amsterdam (2005-2011)

The Royal Palace in Amsterdam (originally the town hall) was restored during 2005-2011. The restoration work was qualified as a state secret, which means that many architectural historical data are still not publicly available and that the local Department of Monuments of the city of Amsterdam does not have access to them either. The restoration consisted of several elements. 1. The renovation of the palace and its technical systems. In 2006, one third of the Imperial staircase was removed to make room for a lift. This had a severe impact on the monumental value of the staircase and it received a lot of attention in the national media, with many arguing that the staircase should be saved. 2. Initially, no funds were available for restoring the monumental interiors on the first floor of the palace. After demolishing the staircase, additional funds were finally made available to work on the interior. The aim of the restoration architect was to recreate a palace atmosphere within the context of the 17th-century town hall. This was achieved by bringing back the interior atmosphere as it had been until the previous restoration of the twentieth century. This was done mainly through soft furnishings. Also, research was done into the paintwork of the rooms, especially with regard to the 17th-century colours. The assumption here was that all wooden elements in all of the rooms (coverts, doors, coffered ceilings) had been painted in the same colour, which meant that the colour of a cupboard in the Secretary was applied to the coffered ceiling of the Thesaurie Ordinaris. This ignored the accepted principle, which was also applied in the town hall, that distinctions in venerability between the different city boards had distinctive expressions in the architecture. This principle is evident from the mantelpieces: the most important board rooms had Corinthian mantelpieces, with the exception of the Burgomaster (the most important position) whose room had a mantelpiece of all white marble, whereas the Schepenen (the aldermen) had a mantelpiece in white and red marble. During the last restoration the doors that were reconstructed in the 20th century were kept in their redbrown colour, while the ceilings were painted in a colour that was well-intended, but most likely not original. As a result, the original architectural elements and the reconstructed ones no longer have the same colour, while this was the case in the 17th-century. The architectural concept of the 1960-1968 restoration was architecturally more coherent. 3. The natural stone on the façades of the palace was most expertly repaired. In collaboration between the restoration architect and various government departments dealing with monuments it was decided to restore the tympanum on the front to its previous glory. The architect’s aim was to take the original concept by Jacob van Campen as a starting point: light façades with windows manifesting themselves as dark recesses. However, in carrying out the work it was decided to respect the ageing of the façades, while on the other hand the historical colour of the windows was ignored. These 20th-century windows had always been white, but were now painted brown, like the 17th-century windows that were removed in 1808. This begs the question of whether the desired contrast between façades and windows was achieved. In the end, both the exterior and the interior have become the result of opinions that were based on the personal views of those involved rather than on a historical evaluation of the palace as it stood until 2005. Another important conclusion that may be drawn from this restoration is one that concerns process. The Rgd’s (Government’s Buildings Agency) principle to declare a restoration to be confidential in order to control the process, is wrong. A top monument such as the Royal Palace requires a careful, transparent process in which citizens are informed and restoration architects, those involved in the preservation of monuments and architectural historians can freely debate various plans. That such a debate can lead to positive results is evident from the façades.Het Koninklijk Paleis Amsterdam (oorspronkelijk stadhuis) is in 2005-2011 gerestaureerd. De restauratiewerken waren gekwalificeerd als staatsgeheim. Hierdoor zijn vele bouwhistorische gegevens tot op de dag van vandaag niet openbaar en niet toegankelijk voor de plaatselijke monumentendienst van Amsterdam. De restauratie bestond uit een aantal onderdelen. 1. het renoveren van het paleis en zijn installaties. Hierbij is in 2006 een derde deel van een keizerlijke trap gesloopt ten behoeve van een lift. De monumentale waarde van de trap werd sterk aangetast. De sloop van de trap kreeg landelijke media-aandacht, waarin werd opgeroepen de trap te sparen. 2. In eerste instantie was er geen geld beschikbaar gesteld voor het herstel van de monumentale interieurs van het paleis, die zich op de eerste verdieping bevinden. In 2007, één jaar na de sloop van de trap, werd alsnog geld beschikbaar gesteld voor de werken aan het interieur. Het doel van de restauratiearchitect was het recreëren van een paleisatmosfeer binnen de context van het zeventiende-eeuwse stadhuis. Dit gebeurde door het de sfeer van het interieur zoals dat tot aan de vorige restauratie van 1960-1968 bestond, terug te brengen. Dit is met name gerealiseerd door middel van stoffering. Daarnaast werd onderzoek gedaan naar de geschilderde afwerking van de vertrekken en met name naar de zeventiende-eeuwse kleuren. Hierbij werd de stelling gehanteerd dat alle houten onderdelen in alle kamers (kasten, deuren, cassettenplafond) in dezelfde kleur waren geschilderd, wat ertoe leidde dat de kleur van een kast in de Secretarie werd overgenomen voor een cassettenplafond in de Thesaurie Ordinaris. Er werd geen rekening gehouden met het gangbare en in het stadhuis toegepaste principe, dat het onderscheid in eerbiedwaardigheid tussen de verschillende stedelijke colleges, verschillende uitwerkingen in de architectuur tot gevolg had. Dit principe is zichtbaar in de schouwen, waar de belangrijkste colleges schouwen in de Korinthische orde kregen, maar waarbij de Burgemeesters (het belangrijkste ambt) een geheel witmarmeren schouw kreeg, terwijl de Schepenen een schouw in wit en rood marmer kregen. Bij de laatste restauratie werden de in de twintigste eeuw gereconstrueerde deuren gehandhaafd in hun roodbruine kleur, terwijl de plafonds een goed bedoelde, maar waarschijnlijk niet oorspronkelijke kleur kregen. Het gevolg hiervan is dat de oorspronkelijke en gereconstrueerde architectuuronderdelen niet meer dezelfde kleur hebben, terwijl dit in de zeventiende eeuw wel het geval was. Het architectuurconcept van de restauratie van 1960-1968 getuigde van meer architectonische samenhang. 3. Het natuursteenwerk van de buitengevels van het paleis werden op buitengewoon kundige wijze hersteld. In onderlinge samenwerking tussen restauratiearchitect en monumentendiensten is ervoor gekozen om het timpaan aan de voorzijde in oude glorie te herstellen. Het streven van de architect was het oorspronkelijke concept van Jacob van Campen tot uitgangspunt te nemen: lichte gevels met vensters die zich als donkere gaten manifesteren. Bij de uitvoering is er echter voor gekozen de veroudering van de gevels te respecteren; aan de andere kant werd de historische kleur van de vensters genegeerd. Deze twintigste-eeuwse vensters waren altijd wit geweest, maar kregen een bruine kleur, overeenkomstig de in 1808 verwijderde vensters uit de zeventiende eeuw. De vraag kan worden gesteld of het gewenste contrast tussen gevels en vensters hierdoor bereikt is. Het exterieur en het interieur zijn uiteindelijk het resultaat van opvattingen geworden, die meer gebaseerd op de persoonlijke visie van de verantwoordelijken dan op een historische waardering van het paleis zoals het er tot 2005 stond. Een andere belangrijke conclusie die naar aanleiding van deze restauratie kan worden getrokken, is een procesmatige. Het uitgangspunt van de RGD om een restauratie confidentieel te verklaren om een proces beheersbaar te maken, is een verkeerde. Een topmonument als het Paleis op de Dam vraagt om een zorgvuldig en transparant proces, waarbij burgers geïnformeerd worden en restauratiearchitecten, monumentenzorgers en architectuurhistorici openlijk over voorstellen kunnen discussiëren. Het positieve resultaat van een dergelijke discussie is afleesbaar aan de buitengevels