Life cycle patterns in the labour market returns to vocational education (Research paper SSL/2014.05/1.1.1)

Het is bekend dat in Vlaanderen de link tussen de sociale achtergrond van leerlingen en hun leerresultaten (bv. gemeten in de PISA-tests) vrij sterk is (cf. Tabel 17). Wetenschappelijk onderzoek heeft eerder al gesuggereerd dat in het bijzonder de vormgeving van het Vlaams onderwijssysteem, met zijn relatief vroege opsplitsing (tracking) van leerlingen in verschillende onderwijsvormen (aso/tso/bso/kso), daaraan bijdraagt (Lavrijsen & Nicaise (2013a); Lavrijsen, Nicaise & Wouters (2013); Nicaise, Spruyt, Van Houtte & Kavadias (2014)). Een kanttekening bij deze vaststelling is echter dat tests zoals PISA enkel algemene cognitieve vaardigheden meten (wiskunde, leesvaardigheid, wetenschappelijke geletterdheid), terwijl leerlingen in beroepsvoorbereidende richtingen daarnaast ook waardevolle beroepsspecifieke vaardigheden ontwikkelen. Deze laatste soort vaardigheden kunnen bij de intrede op de arbeidsmarkt heel belangrijk zijn omdat ze afgestudeerde leerlingen snel aan een job kunnen helpen. In deze paper bestuderen we, op basis van internationale gegevens uit LFS en PIAAC, in welke mate een goed ontwikkeld beroepsgericht onderwijssysteem als een ‘vangnet’ kan functioneren. Onze eerste vaststelling is dat beroepsgericht onderwijs inderdaad een relatief veilige overgang naar werk garandeert (cf. Tabel 7-8, ‘main effects’). Omdat sociaal zwakkere jongeren vaak in beroepsgerichte richtingen terechtkomen (cf. Tabel 15-16), kan een goed uitgebouwd beroepsonderwijs dan ook de eerder vermelde negatieve effecten van tracking nuanceren: de link tussen sociale afkomst en vaardigheden mag dan wel relatief sterk zijn, maar ons onderwijssysteem (en dat van andere vroeg trackende landen) slaagt er wel redelijk goed in om leerlingen voor te bereiden op een job, en dat ongeacht hun sociale afkomst (cf. Tabel 18, 25-35 cohort). Ter vergelijking kan bijvoorbeeld worden opgemerkt dat in de voornamelijk op algemeen onderwijs gerichte landen zoals de VS en Ierland de link tussen sociale afkomst en leerresultaten dan wel wat kleiner is (cf. Tabel 17), maar dat kansarme leerlingen het er vaak veel moeilijker hebben om werk te vinden (cf. Tabel 18, 25-35 cohort), net omdat er geen alternatief voor het algemeen vormend onderwijs wordt geboden wanneer ze daar uit de boot dreigen te vallen. Met andere woorden, zoals de Nederlandse socioloog Dronkers (2010) het omschreef: “One of the unavoidable functions of education in contemporary society is the selection and allocation of students according to the type of education that best suits their developed abilities. Since the 1960s, most OECD countries have debated about and experimented with delaying this selection in secondary education. Because many abhor such selection functions, the delay within secondary education can be seen as an attempt to eradicate it from the educational system. Leaving this socially inevitable selection to the labour market instead of the educational system, however, creates the chance that social inequality between students from different strata will become even greater than the inequality that exists within education. After all, selection is even less universalistic (meaning the same criteria apply to everyone) on the labour market than it is in education. (…) Because the more favourable cost–benefit balance makes vocational education more attractive to students from the lower strata, well-organised vocational education can be an attractive path for upward mobility, and it can contribute to greater inter-generational mobility.” Deze aanvankelijke voordelen van beroepsgerichte opleidingen worden echter snel kleiner met de leeftijd (cf. Tabel 7-8, ‘interaction effects’). Dat de positieve arbeidsmarktvooruitzichten voor mensen met een beroepsdiploma relatief snel verslechteren met de leeftijd kan in verband gebracht worden met veranderende eisen op de arbeidsmarkt. Als gevolg van de introductie van nieuwe technologieën moeten werknemers zich steeds vaker bijscholen, en dat is eenvoudiger wanneer men kan vertrekken van een voldoende brede basisopleiding. Uit landenvergelijkingen blijkt dan ook dat landen met een sterkere nadruk op algemene vaardigheden in de beroepsgerichte tracks er beter in slagen om mensen met een beroepsgerichte achtergrond op langere termijn aan het werk te houden. Met name in de Scandinavische landen, met hun langere gemeenschappelijke stam, hun sterkere verwevenheid tussen algemene en beroepsgerichte opleidingen, en hun sterkere gerichtheid op een universele participatie aan levenslang leren, blijft het effect van de eigen sociale afkomst op de werkzaamheid op oudere leeftijd beperkt (Tabel 18, 40-50 cohort). In onderwijssystemen met een snellere en meer uitgesproken opdeling in onderwijsvormen, zoals het Vlaamse, wordt dit effect echter weer sterker. Om opnieuw met Dronkers (2010) te spreken: “The double-edged character of education creates a dilemma in the organisation of vocational education. The key for vocational education is to achieve a good balance between occupation-specific and more general training. Only when this balance has been found and maintained, well-organised vocational education can contribute to reducing the existence of unequal educational opportunities.” Specifiek voor het Vlaamse beroepsonderwijs zijn er een aantal tekenen dat op dit moment de algemene vaardigheden van onze beroepsleerlingen nog suboptimaal ontwikkeld worden. Dit kan zowel worden afgeleid uit een internationale vergelijking van de PIAAC-testscores voor beroepsleerlingen (cf. Figuur 2) als uit de resultaten1 van de peiling Project Algemene Vakken in het zesde jaar BSO. Hier op ingrijpen, bijvoorbeeld door het versterken van de basisvorming in het secundair onderwijs, zal zeker één van de uitdagingen worden bij het verder uitwerken van het Masterplan voor de hervorming van het secundair onderwijs.status: publishe