İhtiyaç Odaklı Yaygın Din Eğitimi: Kur'an Kursları Kayseri Örneği

Bu çalışma, bir alan araştırmasıdır ve giriş bölümüyle birlikte dört bölümden oluşmaktadır. Araştırmada Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından 2012-2013 öğretim yılından itibaren ülke genelindeki Kur’an kurslarında uygulamaya konulan “İhtiyaç Odaklı Kur’an Kursu Öğretim Programları öğretici görüşleri açısından değerlendirilmektedir.  Çalışmanın birinci bölümünde, araştırmanın problemi, amaç ve önemi, denenceleri, sınırlıkları, araştırmayla ilgili çalışmlar ve araştırma yöntemi hakkında bilgi verilmiştir. Burada problem ortaya konurken, kısaca Kur’an kurslarının tarihçesi ele alınmış, Kur’an kurslarında ihtiyaç odaklı programlara geçiş süreci hakkında bilgi verildikten sonra, bu programların geliştirilmesi bağlamında, program değerlendirme çalışmalarına duyulan ihtiyaç vurgulanmıştır. Bu çerçevede araştırmanın temel ve alt problemleri ortaya konmuştur. Araştırmanın amacı belirtildikten sonra, bu çalışmanın Başta Diyanet İşleri Başkanlığı olmak üzere, çeşitli kurum ve kişilere sağlayabileceği katkılardan söz edilmiştir. “İlgili Çalışmalar” başlığı altında araştırma konusuyla ilgili olarak bugüne kadar yapılmış bilimsel araştırmalar detaylı bir şekilde ele alınıp, bu çalışmaların araştırma konusuyla olan ilgisi, çalışmalardan elde edilen veriler, eksik kalan hususlar ortaya konmuştur. “Yöntem” başlığı altında, araştırmada izlenen yöntem, evren, örneklem, veri toplama ve analiz teknikleri hakkında bilgi verilmiştir. Araştırma nitel destekli nicel desenli bir çalışmadır. Araştırmaya 2012-2013 öğretim yılında Kayseri ili merkez ilçeleri olan Kocasinan ve Melikgazi’de görev yapmakta olan 238 öğretici katılmıştır. Veriler bu çalışma için geliştirilen açık ve kapalı uçlu sorular yer alan anket aracılığıyla toplanmıştır. Açık uçlu sorulardan elde edilen verilerin analizinde “betimsel analiz”, nicel verilerin analizinde SPSS 21.0 programı yardımı ile yüzde, frekans ve çapraz tablo analizlerinden yararlanılmıştır. Nicel veriler yorumlanırken, nitel verilerden de yararlanılmış bu veriler doğrudan alıntılar şeklinde verilerek, nicel verilere açıklık ve derinlik kazandırılmaya çalışılmış, böylece arka planı görmeye ve veriler arasında daha sağlıklı ilişkiler kurulmaya çalışılmıştır. Araştırmanın II. Bölümünde, “Araştırmaya Katılan Öğreticilerin Ve Görev Yaptıkları Kursların Özelliklerine İlişkin Bulgular”a yer verilmiştir. Burada sırasıyla araştırmaya katılan öğreticilerin cinsiyetleri, statüleri, kıdemleri, eğitim durumları, hafızlık durumları, hizmet içi eğitime katılma durumları, ders yükleri gibi konularda elde edilen bulgulara yer verildikten sonra, onların görev yaptıkları kursların türü, bulunduğu yerleşim yeri, öğretici ve kursiyer sayıları gibi konularda elde edilen bulgulara yer verilmiştir. Buna göre, araştırmaya katılanların neredeyse tamamı bayanlardan ve kadrolu öğreticilerden oluşmaktadır. Bunların %88’i  görevin başlangıç yıllarındadır (onyıl ve daha altı). Söz konusu öğreticilerin eğitim durumlarında geçmişe nazaran belli bir yükseliş olmuştur. Bununla birlikte dini yüksek öğretim ve özellikle de pedagojik formasyona sahip olanların oranı hala oldukça düşüktür. Öğreticilerin çoğunluğu bu programların tanıtım süreçleri ile ilgili seminerlere katılmıştır. Öğreticilerin geneli bu seminerleri faydalı bulmakla birlikte, bazı öğreticiler eğitim zamanı, ortamı, programın içeriği, eğiticilerin yeterliliği gibi açılardan bir takım eksiklik ve sorunlar olduğunu dile getirmiştir. Bu programlarla birlikte öğreticilerin ders yüklerinde belli bir azalma olmuştur. Öğreticilerin görev yaptıkları kursların tamamına yakını belli bir nüfus yoğunluğuna sahip şehir merkezi veya kenarındadır. Bu kursların bazılarında öğretici sayısının yetersiz olduğuna ve özellikle köy ve kasabalardaki kurslarda bu programların uygulanmasında sorunlar olduğuna dikkat çekilmiştir. Kursiyerlerin neredeyse tamamı bayanlardır. Dolayısıyla ihtiyaç odaklı Kur’an kursları erkek kursiyerlere ulaştırılamamıştır. Araştırmanın III. Bölümü “İhtiyaç Odaklı Kur’an Kursu Öğretim Programlarının Uygulama Süreçlerine İlişkin Bulgular ve Yorumlar” başlığını taşımaktadır. Bu bölümde, öğreticilerin Kur’an kurslarında bu uygulamaya geçişe bakışları, bu programlara kursiyer kayıt işlemlerinde yaşadıkları sorunlar, Başkanlık tarafından getirilen program açma ve görev alma şartlarına bakışları, bunları uygulama durumları, öğretim programlarının zamanlanmasına ilişkin belirlenen alternatiflere yaklaşımları ve bunları uygulama durumları,  bu süreçlerde karşılaştıkları sorunlar, İhtiyaç odaklı Kur’an kursu öğretim programlarını (temel-ek) oluşturan derslerin/kurların içeriklerine ilişkin görüş ve değerlendirmeleri, bu programların uygulandığı kurslardaki eğitim ortam ve araçlarının yeterliliğine ilişkin görüşleri, öğretici yeterliklerinin, kurumsal iletişim ve işbirliğinin yeterliliğine ilişkin görüşleri ele alınmaktadır.