Arşiv Belgeleri Işığında Türk-Sovyet İlişkilerinde Doğu Türkistan’ın Bağımsızlık Faaliyetleri (1933-1934)

Doğu Türkistan, Büyük Türkistan’ın sınırları içinde yer alan bir toprak parçasıdır. Büyük Türkistan ifadesi ile Batı ve Doğu Türkistan birliği kast edilmektedir. Büyük Türkistan’da 100 milyonu aşkın Türk nüfusu yaşamaktadır. Bu bölge, Türk milletinin anayurdu olmasının yanı sıra eski bir kültür ve medeniyet merkezi olarak da karşımıza çıkmaktadır. Doğu Türkistan isminin 19. yüzyıl başlarından itibaren kullanılmaya başlandığı görülmektedir. Bu dönemde Büyük Türkistan’ın batısını Rusya, doğusunu da Çin işgal etmişti. Bununla birlikte Doğu Türkistan her zaman Rusya’nın ilgisini çekmeye devam etmiştir. Aynı zamanda Doğu Türkistan’daki gelişmeler Türk- Sovyet ilişkilerinde de önemli bir rol oynamıştır. Rusya’nın etkisiyle her ne kadar Türk basını konuyu yakından takip etse de fazlaca yoruma yer verilmemiştir. Hatta, Yaş Türkistan Dergisi’nin ülkeye girişi yasaklanmıştır. Çalışmamızda konu ile ilgili olayları kendi koşulları içinde ve olduğu gibi tanımlamaya çalışan tarama modeli kullanılmıştır. Buna göre, Cumhuriyet Arşivi’ne ait belgeler, basın ve tetkik eserlerden toplanan bilgiler zaman ve mekân çerçevesinde bütünleştirilerek yorumlanmıştır.East Turkestan is a piece of land located within the borders of the Great Turkestan. The expression of Great Turkestan means the unity of West and East Turkestan. More than 100 million Turks live in Greater Turkestan. This region is also confronted as a center of culture and civilization, as well as being the motherland of the Turkish nation. It is seen that the name of East Turkistan started to be used from the beginning of the 19th century. In this period, the western part of Great Turkistan occupied Russia and the eastern part of China. East Turkestan, however, has always continued to attract the attention of Russia. At the same time, developments in East Turkestan played an important role in Turkish-Soviet relations. Although the Turkish press closely followed the issue, no comment was given due to the influence of Russia. Moreover, entry of Age Turkestan Magazine into the country was prohibited. In our study, we used a screening model that tried to identify events related to the subject as if they were within their own conditions. According to this, Documents belonging to Republic Archives and information collected from press and works is integrated and interpreted in consideration of time and space.