Hazar devlet teşkilatı

Altay Dağları'ndan Balkanlara kadar uzanan bozkır sahası, tarihin ilk dönemlerinden beri muhtelif Türk topluluklarının göçlerine sahne olmuştur. Doğudan ve kuzeyden gelen çoğunluğu atlı-göçebe olan boyların geçiş sahası olan bu bölgede birçok Türk devleti kurulmuştur. Bunların en uzun ömürlülerinden ve kuvvetlilerinden biri de VII.-X. yüzyılları arasında varlık gösteren Hazarlardır. Çekirdeğini oluşturan Orta Asya Türk devletlerinin ve özellikle batı kolunu oluşturduğu Göktürk devletinin birçok özelliğini içinde barındıran Hazarlar, tarihteki ilk ve tek Musevi Türk devletidir. İki aşamalı bir şekilde Musevileşme hadisesine tanık olduğumuz ve Museviliğin Rabbani mezhebini kabul eden bu devlette Musevi nüfus yalnızca hakan ve yakın efradı ile sınırlıdır. Gücünün zirvesinde olduğu dönemde batıda Kiev, kuzeyde İtil Bulgar coğrafyası, güneyde Kuzey Kafkasya, Ermenistan ve Gürcistan havalisi, doğuda Harezm bozkırlarına kadar uzanan sahada egemen olan Hazarlar, Slav kabileleri, Macarlar, Oğuzlar, Bizans ve özellikle de yeni kurulan İslam devletinin tarihinde önemli bir rol oynamıştır. Çeşitli devlet kademelerinin ve mevkilerinin İslamiyet öncesi Türk devletlerinde olduğu gibi şekillendiği görülmekle birlikte Hazarlar birçok yeni uygulamaya da imza atmışlardır. Son derece hoşgörülü bir yönetim sergileyen bu Türk devletinin en dikkat çekici uygulamarının başında "çifte krallık" gelmektedir. Bu uygulamanın özünde geniş yetkilerle donatılmış hanedana mensup olmayan bir devlet adamı vardır. Hoşgörülü yönetimin en çarpıcı örneği olan yedi kadılı hukuk sistemi ve zenginlerin masraflarını karşılamakla mükellef olduğu ordu teşkilatı diğer önemli uygulamadır. Özellikle bir kısmının masrafının zenginlere karşılatıldığı ordu çağının en ileri uygulamalarından biridir. Tımar sistemine oldukça benzer yahut biraz daha basit şekli olan bu yapı ilk olarak Hazarlar tarafından uygulanmıştır