Tarihsel perspektifiyle Uluslararası Hukuk'ta Hazar'ın statüsü

Kendine has coğrafi özellikleri ve doğal zenginlikleriyle bilinen Hazar Denizi her zaman kıyıdaş devletlerle beraber dünyanın önde gelen devletlerinin ilgi duyduğu alan olmuştur. Belki de bu özelliklerdin dolayı Hazar, sorunların ve çıkmazların yaşandığı bir havzaya dönüşmüştür. Çünkü kendi çıkar ve menfaatlerini esas görerek hareket eden devletler diğer bu niyetli devletlerle çatışmada, kimi zaman sıcak, kimi zaman da bir soğuk savaş yaşamaktadırlar. Tarihsel süreç dikkate alındığında eski İpek Yolu üzerinde olan bu su havzası 18. yüzyılın başlarından itibaren Çarlık Rusya'sının daha sonra Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliğinin (SSCB) denetimi altında olmuştur. Bu süreçte Ruslarla alan mücadelesi sadece İran tarafından yapılmış ve sonuçta Azerbaycan'ı ve Hazar'ı ikiye bölen anlaşmalar pratiği yaşanmıştır. 1991 yılına gelindiğinde neredeyse bu alanda tek başına hükümranlık süren SSCB parçalanarak Hazar'a kıyıdaş ve Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) üyesi üç Türkî (Azerbaycan, Kazakistan ve Türkmenistan), bir de eski birliğin devam eden devleti sıfatında Rusya Federasyonu (RF) ortaya çıkmıştır. Böylece İran'la beraber beş kıyıdaş devletin kıyılarına ayrılan Hazar Denizi, bu devletlerin kendi egemenlik alanlarının hiçbir hukuki statüsü bulunmayan Hazar Denizi'nde belirlenecek statüye uygun şekilde sınırlandırılmasını istemişlerdir. Bu konu üzerinde yaşanan farklı görüşlü diplomasi trafiği sonucu ve kendi aralarında ortak bir uzlaşıya varamamalarından dolayı uluslararası sorun haline gelen Hazar Denizi'nin hukuki statüsü ve paylaşımı sorunu ortaya çıkmıştır. Bu düşüncelerle yapılan araştırmanın temel amacı, Hazar deniziyle ilgili tarihi ve coğrafi tanımları inceleyerek, farkı dönemlerden günümüze kadar uygulanan düzenlemeleri ve kıyıdaş devletlerin yaklaşımları uluslararası hukuk teori ve kuralları vasıtasıyla yorumlayarak uluslararası statü sorununu çözebilecek gerçek hukuk kurallarını belirlemektir. Bu amaca ulaşabilmek için, çalışmamızda birinci el kaynakları oluşturan uluslararası antlaşma metinleri yanında, gazete ve süreli yayınlardan derlenen haber, makaleler ve kitaplardan yararlanılmıştır