İzmir'de yaşayan âşıklardan derlenen halk hikâyeleri üzerine bir araştırma

"İzmir'de Yaşayan Âşıklardan Derlenen Halk Hikâyeleri Üzerine Bir Araştırma" adlı yüksek lisans çalışmamızda, âşıklarımızın repertuvarmdaki halk hikâyeleri, "Performans Teorisi" metotları kullanılarak incelenmiştir. Ayrıca, anlatıcıların biyografileri ve anlatım teknikleri hakkında yeni bulgulara ulaşarak bunları halk bilim çalışmalarına kazandırmak amacıyla çalışmamız hazırlanmıştır. İslamiyet'ten önce Türk edebiyatında önemli bir yere sahip ozan-baksı geleneği, Türklerin İslamiyet'i kabul etmesinden sonra din dışı bir karakter kazanarak devam etmiş, bu geleneği "aşık" isimli sanatçılar sürdürmüştür. Hikâyecilik geleneğinin Türkiye'de en zengin olarak yaşatıldığı yer, Doğu Anadolu bölgesi olmuş; Sivas, Erzurum ve Kars illeri de Doğu Anadolu halk hikayeciliği geleneğinin merkezini teşkil etmiştir. Halk Hikâyeleri üzerine yapılan çalışmaların büyük bir kısmı, metin merkezli olmuştur. Ancak son yıllarda yapılan pek çok yeni çalışmayla birlikte, halk bilimcilerin yalnız "metin"le (text) değil, onun yanı sıra bağlamla (context) da ilgilenmesi gerektiği anlaşılmıştır. Yani, bir halk bilgisi ürünü sadece metne yönelik olarak ele alınırsa, metni tamamlayan pek çok anlatma unsurları metin dışında bırakılmak zorunda kalacaktır. Gösterimci Teori veya Performans Teorisi, yukarıda bahsedilen yeni anlayışın ışığında ortaya çıkmıştır. Hikayecinin sesi, sazı kullanış şekli, kişileri taklit etmesi, sesini metne bağlı olarak alçaltıp yükseltmesi, anlatım unsurlarının temelini teşkil eder. Hikayecinin vücut hareketleri, yavaş veya hızlı dolanması, oturması, jest ve mimikleri icrayı etkileyen diğer unsurlardır. Böylece, günümüz halk bilimi çalışmalarında, halk bilgisi incelemelerinin anlatıcı, dinleyici ve metin çerçevesinde yapılması gereği söz konusu olmuştur. Beş bölümünden oluşan inceleme kısmında; Âşık Nevruz Ali Çiçek, Âşık Berdarî, Âşık Nuri Meramî, Âşık Celal Bulut ve Âşık Turgut Yılmaz' m repertuvarlarmda yer alan halk hikâyeleri, sözlü gelenekten derlenerek "Performans Teorisi" ışığında incelenmiştir. Aslen Sivas, Erzurum ve Kars illerinde doğan ve inceleme konumuzu oluşturan beş âşık, şahsî kabiliyetleri ve küçük yaşlardan itibaren girdikleri âşıklık gelenekleri sayesinde, sanatlarım profesyonel bir şekilde devam ettirmektedirler