(1839-1918)

Aydın Vilayeti'nde Çiftlikler (1839-1918)" başlıklı bu çalışmanın temel iki amacı vardır: Bunlardan birincisi, Aydın Vilayeti sınırları içinde kalan İzmir, Aydın, Saruhan, Menteşe ve Denizli Sancaklarında bulunan çiftliklerin XIX. yüzyıldaki durumu, gelişimi, el değişimi, üretim ve tüketim ilişkileri üzerine örneklem yönetimi ile genel bir değerlendirme yapmaktır. Bu doğrultuda yapılan çalışmalar neticesinde Aydın Vilayetinde, elverişli tarım arazileri ve hayvancılık yapmaya imkan tanıyan geniş otlakları sayesinde tasarruf sahiplerini ayan ve eşraf gibi büyük toprak sahibi kişilerin oluşturduğu çiftliklerin yanı sıra Rum, Ermeni, Musevi ve Levanten çiftliklerinin de olduğu ortaya çıkmıştır. Bu çiftliklere ilave olarak Hazine-i Hassaya ait II. Abdülhamidin Çiftlikat-ı Hümayunu ile modern tarımsal yöntemlerin ilk uygulamalarının gerçekleştiği numune çiftlikleri de bulunuyordu. Bir kısım çiftlikler ise vakıf kapsamında olup, padişahların, valide sultanlarının ileri gelen devlet adamlarının ve mahalli eşrafın kurduğu vakıfların önemli gelir kaynaklarını oluşturmaktaydı. XIX. yüzyılda Aydın Vilayetindeki çiftlikler üzerinde sınır antlaşmazlıkları, veraset davaları, muhacir yerleşimleri vb. nedenlerden dolayı yoğun bir tasarruf ve mülkiyet sorunu yaşanmıştı. Bu sorunların kaynağını genellikle, Osmanlı toprak sisteminde Tanzimat ile başlayan Arazi Kanunnamesi ve diğer birçok yasa ve yönetmelikle belli bir düzene oturtulmaya çalışılan toprak sistemindeki belirsizlikler oluşturmaktaydı. Tezin ikinci amacı, Osmanlı İmparatorluğunun dünya ekonomisine katılım ve ticarileşmesiyle birlikte Balkanlarda ortaya çıkan büyük ölçekli ve tek üretime dayalı çiftliklerin Aydın Vilayetinde oluşup oluşmadığını sorgulamaktı. Yapılan araştırmalar sonucunda, Aydın Vilayetinde bulunan çiftliklerin çoğunluğunun iç üretime yönelik orta ölçekli işletmeler olduğunu görüldü. Vilayet genelinde büyük toprak sahipleri geçmişte olduğu gibi XIX. yüzyılda da var olmaya devam etti. Bu yüzyılda değişen koşulların ve yaşanan dönüşümlerin etkisiyle çiftlikler Doğu Avrupada olduğu gibi kapitalist çiftliklere dönüşerek ticari tarımın gelişmesinde önemli rol oynamadı. Bunda yaşanan siyasi ve ekonomik olayların etkisi olabileceği gibi iş gücü kıtlığı da belirleyici oldu. XIX. yüzyılın sonlarında II. Abdülhamidin, Hazine-i Hassa adına bir kısım çiftlikleri satın alarak Çiftlikat-ı Hümayun sistemini kurması, yabancı sermayenin bu bölgede büyük ölçekli çiftlik kurma girişimlerini kısıtlayan bir diğer faktördü. Ayrıca Kırım, Kafkas ve Balkan coğrafyasından gelen muhacirlerin büyük bir kısmının devlete ait miri ve hali yani boş çiftlik arazilerine yerleştirilmesi, küçük toprak sahipliğinin devam etmesinde önemli rol oynadı