Gezegenimsi bulutsu çekirdeklerindeki örten çift yıldızlar

Bu tezde, ortak zarf olayının en dolaysız gözlemsel kanıtı olan çift çekirdekli gezegenimsi bulutsuların olusumu incelenmis, bu tür sistemlerin kesfine iliskin yapılmıs olan dikine hız taraması sonuçları ile çift çekirdek olduğu bilenen Abell 63 gezegenimsi bulutsu çekirdeği UU Sge ve Abell 46 gezegenimsi bulutsu çekirdeği V477 Lyr sistemlerinin ısık eğrisi çözümlerinden elde edilen sonuçlar tartısılmıstır. Ortak zarf evrimi ve çift gezegenimsi bulutsu çekirdeklerinin olusumu çift yıldız evriminin en önemli basamaklarındandır. Gözlenen gezegenimsi bulutsu çekirdeklerinin %10ʼunun baslıca ısıkölçüm yöntemiyle kesfedilen yakın çiftler oldukları bilinmektedir. Bu sistemlerin dönemleri birkaç saat ile birkaç gün arasında değismektedir. Ortaya çıkan bu sonuçta seçim etkisi kadar kullanılan yötemler de etkilidir. Dönemleri daha uzun olan (örneğin ~100 güne kadar) çift çekirdeklerin kesfi için en etikili yöntem bu sistemlerin dikine hız değisimlerinin arastırıldığı bir dikine hız taraması olacaktır. Bu tezin ilk bölümünde güney yarıküreden seçilmis bazı gezegenimsi bulutsu çekirdeklerinin dikine hız değisimleri üzerine çalısılmıstır. Gözlemler Cerro Tololo Inter-American Gözlemeviʼnde (CTIO) yapılmıstır. Uzunyarık tayf verilerinin analizinden seçilen sistemlerin ~%50ʼsinin değisen dikine hızlara sahip olduğu bulunmustur. Sistemlerden biri olan NGC 6026 gezegenimsi bulutsu çekirdeğinin dönemi ~0g.5281 olan tek çizgili bir tayfsal çift olduğu kesfedilmistir. Gezegenimsi bulutsular ve merkez yıldızları ile ilgili bilgilerimiz yıldız ve bulutsuya iliskin temel parametrelerin belirlenmesindeki zorluklarla sınırlandırılmıstır. Bununla birlikte, bir çift sistemin üyesi olan gezegenimsi bulutsu merkez yıldızları bu cisimlerin salt parametrelerinin en doğru sekilde belirlenmesinde mükemmel bir fırsat olarak karsımıza çıkmaktadır. Bu tezde sunulan UU Sge ve V477 Lyr sistemlerinin ısıkölçüm gözlemleri TUG TÜBTAK Ulusal Gözlemeviʼnde gerçeklestirilmistir. V ve R süzgecinde yapılan CCD gözlemlerinden elde edilen ısık eğrilerinin es zamanlı çözümlerinden bu sistemlere iliskin salt parametreler belirlenmistir. Sonuçlar her iki sistemde de soğuk bilesen yarıçaplarının aynı kütleli bir sıfır-yas anakolundan beklenenden ~2 2.5 kat daha büyük olduğunu göstermistir. Büyük yarıçapların nedeni arastırılarak bilesenlerin üst katmanlarının ortak zarf evresinin ardından henüz ısısal denge konumuna geri dönemedikleri sonucuna varılmıstır. Ayrıca bu sistemler için önemli bir parametre olan yörünge erkesininin ortak zarfın atımındaki kullanım etkinliği parametresi aCE hesaplanmıs ve bulunan değerlerin kuramsal çalısmalarla uyumlu olduğu görülmüstür. Bu hesaplamalar sonucunda, V477 Lyr çekirdek yıldızının bir He yıldızı olduğu önerilmstir