On relationship religion-individual and society (example of Ünver Günay, Peter Berger, E. M. Hamdi Yazır)

Din-toplum ilişkisi hakkında birçok gözlem ve değerlendirme yapılmıştır. Maalesef yapılan değerlendirmelerde din ve topluma yaklaşımlarda “indirgemeci” ve “genellemeci” diyebileceğimiz bir tavır, din-toplum ilişkisini dengeli ve sağlıklı bir şekilde okumanın önüne geçmiştir. Ünver Günay “subjektif dini tecrübenin objektifleşmesi” şeklindeki formulasyonunda, toplumun kurucu unsuru olan dinin, hem içsel-ferdi yönüne hem de dışsal-toplumsal yönüne dikkat çekmiştir. Bir başka açıdan da Peter Berger, “içselleşme, dışsallaşma ve nesnelleşme” şeklindeki formülüyle “toplumsallaşma” döngüsüne işaret ederek, dinin sosyal gerçekliğini açıklamaya çalışmıştır. Döneminin felsefi tartışmalarına vâkıf olan E. M. Hamdi Yazır da “ferdin zuhuru cemiyette, cemiyetin kıyamı fertte” diyerek, cemiyeti ihmal eden müfrit ferdiyyetçilere ve ferde hiç kıymet vermek istemeyen müfrit içtimaiyyatçılara gerekli savunmayı yapmış; “Din-i Hak”ın ruhi içtimainin teessüsündeki önemine de dikkat çekmiştir. Makalede, bahsi geçen müfrit-aşırı yaklaşımları eleştiren ve din-toplum ilişkisi üzerine özgün sentez ve yorumları bulunan Ünver Günay, Peter Berger ve E. M. Hamdi Yazır’ın müstesna yaklaşımları ele alınmaktadır.Many observations and evaluations were made about the relationship between religion and society. Unfortunately, in evaluations made an attitude that we can say “reductionist” and “generalizer” has been obstructed to read religion-society relations in a balanced and healthy way. Ünver Günay, in his formulation shaped as “Objectification of subjective religious experience”, draws attention to both internal-individual and external-social direction of religion which founding element of society. In another way, Peter Berger tried to explain pointing to the cycle of "socialization" by his formula which shaped “internalization, externalization and objectivation”. E. M. Hamdi Yazır who competent on the philosophical discussions of his period made the necessary defense by saying “rising of person in society, rising of society in person” to the extremist individualist who neglected the society and to the extremist sociologist who don’t value the individual; otherwise he drew attention “righteous religion” the importance of religion that construct the social spirit. In this article Ünver Günay, Peter Berger and E. M. Hamdi Yazır’s exceptional approaches that criticizing mentioned extreme approaches and commenting original synthesis and comments on religion-society relation were discussed