Yazının okunabilirliği

Yüksek lisans tezi.Yazı okunmak için yazılır. Bu nedenle, her şeyden önce yazı okunmalıdır. Ancak sadece okunaklı bir yazı etkili bir mesaj için yeterli değildir. Harflerin yan yana gelirken aralarında bıraktıkları boşluklar, sütunun genişliği, ya da çok uzun satırlar kolay anlaşılırlığı doğrudan etkiler. Okunaklı tipografi, bilgiyi nesnel olarak ileten araçtır. Tipografi harf, sembol, rakam, renk, noktalama işaretleri vb. birleşimiyle oluşan kelime, paragraf, boşluk, stil, ağırlık gibi unsurlarının seçimini, boyutlandırmasını ve düzenlemesini kapsar. Bu sayede etkin bir iletişim iki boyutlu yüzey üzerinde kalıcı ve anlaşılır bir şekilde sağlanmış olur. Kısacası tipografinin hem sanat olarak hem de iletişim kurmak açısından oldukça önemli bir rolü vardır. Günümüzde kullanılan yazı, ilkel toplumlarda sembol ve işaretlerin zamanla geçirdiği değişimlerden sonra bugünkü şeklini almıştır. Tipografistlerin, düzeltmenlerin, dizgicilerin, yayıncıların ve grafik tasarımcıların işi olan metin tasarımı çağımızda teknolojik gelişmeler sonucunda herkesin kolaylıkla yapabileceği bir iş haline gelmiştir. Fakat teknolojik gelişmeler ne kadar kolaylık sağlasa da tipografinin temel niteliklerini, görsel değerlerini kapsamını, işlevsel özelliklerini ve kurallarını bilmeden okunaklı metinler ortaya koymak kolay değildir. Bu çalışmasının konusu olan okunabilirlik okuyucu kitlesinin neden, ne zaman, nerede, ne (kitap, dergi, afiş, pankart vb.) okuyacağıyla, ihtiyaçlarıyla ve düzeyleriyle ilgilidir. Diğer yandan okunabilirlik yazı karakteri, büyüklüğü, kalınlığı, stili, rengi, vurgusu, satır ve sütun uzunluğu, harf, kelime, satır ve paragraf arası boşlukları, üst ve alt uzanımları, metinlerin sağa ya da sola dayalı olmaları, görsel malzemelerin dengesi ve sayfa boyutları gibi unsurlara bağlıdır. Bu unsurların okunaklı metinler meydana getirebilmesi için kontrastlık, yalınlık ve orantı ilkelerine uygun olarak hazırlanması gerekir. Seçilen tipografik unsurlar aynı zamanda kullanılan yere verilen mesaja göre farklı anlamlar ve mesajlar taşıyabilir. Bu yüzden tasarımlar okuyucuların metinleri en az gayretle okuyabileceği ve kavrayabileceği şekilde hazırlanmalıdır. Aynı zamanda yukarıda sayılan tipografik unsurlar okunabilirliği tek başına etkileyebileceği gibi birbirleriyle uyumlarıyla da etkiler. Okunabilirlik, tasarımcıların genellikle ihmal ettikleri bir olgudur. Tipografik mesaj iletimi, yazıları okunur kılan niteliklerin bir araya gelmesiyle sağlanır. Okuyucu, yazılı bilgiyi en az çaba ve zorlukla algılayabilmelidir. Tasarımın mesajı övdüğü bir başlık yazısı, çoğunlukla ilgiyi çekmek için kullanılır. Bunu kalın kaba, ya da süslü, narin akıcı yazılarla yapmak mümkündür. Ancak yazının kullanımı, işlevi ne olursa olsun, diğer tasarım unsurları ile bütünlük halinde olmalı ve bir arada geliştirilmelidir. Yazı ölçüsünün, satır uzunluğunun ve satırlar arası espasların ilişkisini anlamak, mekânsal uyum ve okunabilirliği açısından çok önemlidir. Bu değişkenler muntazam olarak ele alındıkları zaman, kötü tasarlanmış harf formlarının bile okunabilirliğini arttırır, okunaklı sayılan formların ise okunabilirliği daha da fazlalaştırır. Hangi yazı ölçüsünü kullanılması gerektiği, satırların ne uzunlukta olacağı veya satırların arasına ne kadar boşluk konacağı hakkında kesin kurallar koymak zordur. Bütün bu kararlar karşılıklı yargılara dayanır