Religia, ideologia i tradycjonalizm w Japonii od okresu Meiji. Wprowadzenie do problematyki

Religion, ideology and traditionalism in Japan from Meiji period. Introduction into the issueIn many ways reminiscent of the situation today, the end of the 19th century saw ethnically and religiously based political conflicts throughout the world. Within the context of global nation building the postulation of respective culturally indigenous traditions played a central role, a concept called “nativism” in cultural anthropology. In this process indigenous, usually strongly religiously influenced (national) traditions were contrasted with the modern global civilization spanning national borders. Thus, the realm of “tradition” was defined as ethnic and therefore “authentic”, while modernity was potentially seen as supranational–that is to say, foreign, therefore standing in opposition to the allegedly traditional and indigenous cultures of the respective regions or nations. But when going deeper into this conflict, the highly complicated and diverse structure of the problem becomes apparent. Hardly any other academic theory has had such a revolutionary influence in this respect as that of the so called “invented traditions”. Its most basic insight is that the generally used binary antagonism of “tradition” vs. “modernity”, which appears so concise and stringent, is by no means sufficient to describe the complexity of the historical process, but requires at least one additional, third category: that of intentionally adjusted, created, or “invented” traditions. The late scholar Eric J. Hobsbawm and his colleagues must be thanked for their pioneering studies in this area which have shed light on the worldwide genesis of such artificial and often intentionally created national traditions which only pretend to be old. But it was another author, Dietmar Rothermund, who already before Hobsbawm et al. undertook a critical methodological step forward toward further clarification. In his research on modern India and especially the ideology of Hindu nationalism, he invented the term of “traditionalism” in this respect. Meiji Japan played a prominent role within this global process of nation building and religious nativism. So it seems especially productive to discuss the theories and problems of “invented traditions” and “traditionalism” in the light of the Japanese case. Not only for the Japanologist as a regional specialist but also for the general historian it could be extremely fruitful to take the Japanese case into account when talking about the anthropology of nation, since it is generally high time to realize that the study of history cannot be reduced to a eurocentric or western view of the world. Religia, ideologia i tradycjonalizm w Japonii od okresu Meiji. Wprowadzenie do problematykiDzisiejsza sytuacja, pod wieloma względami, przypomina XIX-wieczne światowe polityczne konflikty determinowane etnicznie i religijnie. W kontekście globalnych procesów narodowotwórczych centralną rolę nadal odgrywają postulaty wykorzystujące odwołania do indywidualnych tradycji kulturowych, nazywane w antropologii kulturowej „natywizmem“. W tym procesie miejscowe – zwykle o silnie religijnych wpływach – (narodowe) tradycje zostały skontrastowane z nowoczesnymi globalnymi cywilizacjami obejmującymi granice narodowe. Sfera „tradycji“ została zdefiniowana jako etniczna, a zatem „autentyczna“, podczas gdy nowoczesność jest postrzegana jako potencjalnie „ponadnarodowa“ – to znaczy zagraniczna – i dlatego stojąca w opozycji do rzekomo tradycyjnych i rdzennych kultur poszczególnych regionów i narodów. Struktura problemu stanie się bardziej widoczna i zróżnicowana, kiedy spojrzymy głębiej wewnątrz tego konfliktu. W żadnym innym przypadku akademicka teoria nie miała tak rewolucyjnego wpływu, jaki miała koncepcja „wynalezienia tradycji“. W najbardziej podstawowym rozumieniu wykorzystany w niej bianarny antagonizm „tradycja“ vs. „nowoczesność“, który pojawia się zwięźle i rygorystycznie, okazuje się niewystarczający dla opisania złożoności procesu historycznego. Wymaga ona co najmniej jednej dodatkowej, trzeciej, kategorii dotyczącej celowej zmiany, tworzenia lub „wynalezienia“ tradycji. Należą się podziękowania nieżyjącemu już Ericowi J. Hobsbawmowi i jego kolegom za ich pionierskie badania w tej dziedzinie, które przyczyniły się do zrozumienia genezy sztucznych i często celowo utworzonych tradycji narodowych, które tylko udają, że są stare. Innym autorem, który jeszcze przed Hobsbawmem i innymi określił podstawy metodologiczne i wyznaczył kierunek dalszego rozwoju badań, był Dietmar Rothermund. Badając nowożytne Indie, a dokładnie ideologię hinduskiego nacjonalizmu, wynalazł on pojęcie „tradycjonalizmu“. Japonia w okresie Meiji odgrywała ważną rolę w globalnym procesie narodowotwórczym i religijnego natywizmu. Dlatego też szczególnie ważne jest omówienie teorii i problemu „wynalezienia tradycji” i “tradycjonalizmu” na przypadku japońskim. Okazać się to może przydatne nie tylko dla japonologów, jako specjalistów od tego regionu, lecz przede wszystkim historyków, który powinni uwzględnić przypadek Japonii w badaniach nad atropologią narodu. Nawyższy już czas, abyśmy uświadomili sobie, że badanie historii nie może być ograniczone do europocentrycznego lub zachodniocentrycznego postrzegania świata