Библейски топоси за изобразяване на жени-светици в южнославянските литератури през Средновековието

Biblical Topoi in the representation of female saints in Medieval South Slavonic literaturesThe theme of female sanctity in Orthodox Slavonic medieval texts is not a frequent subject of study. The article deals with the specific nature of female sanctity in hagiographic and hymnographic texts of South Slavonic literatures, examining texts dedicated to St. Paraskeva of Tarnovo (Paraskeve of Еpibatai), St. Philothea and St. Empress Theophano, whose relics were transferred in the thirteenth century to the then Bulgarian capital of Tarnovo. St. Paraskeva and St. Philothea are canonized as Reverend Saints, while Empress Theophano, not being a nun, is praised as a hermit.The use of the same encomiastic model, namely – the interpretation of archetypal Christian cult of Theotokos the “city patroness,” is of crucial importance in shaping the liturgical cult of the three female saints. On the one hand, this is an interpretation of the Theotokos cult as a glorification of the mother’s womb; on the other hand, it represents the female saint as an “immaculate bride of Christ.” In all these cases one comes across the universal topoi representing sanctity (“luminary” and “torch,” “sun” and “star”). The second important circle of topoi is particularly specific to depictions of female sanctity: “lily,” “dove,” “swallow” and so forth. The third circle of topoi is connected with “masculine behaviour in a female body.” The text presents examples of topoi characteristic of each of these circles. Among universal topoi concerning Reverend Saints (male or female) are their angelic features. The biblical symbols used in depicting types of sanctity express most clearly hierarchy. Another topos which stands out in hagiographic portrayals is that of Heavenly Bridegroom and of female Saints as Christ’s immaculate Brides, guardians of purity, righteousness and immaculateness. Biblijne toposy w wyobrażeniach świętych kobiet w literaturach południowosłowiańskich okresu średniowieczaTemat świętości kobiet w średniowiecznych słowiańskich tekstach prawosławnych nie jest częstym przedmiotem badań. Artykuł poświęcony jest specyficznej naturze świętości kobiet w hagiografii i hymnografii literatur południowosłowiańskich. Analizie poddane zostały teksty poświęcone św. Paraskewie Tyrnowskiej, św. Filotei i św. księżniczce Teofano, których relikwie zostały w XIII wieku przeniesione do ówczesnej stolicy Bułgarii – Tyrnowa. Św. Paraskewa i św. Filotea zostały kanonizowane jako „wielebne święte”, a księżniczka Teofano, w związku z tym, że nie była zakonnicą, jest czczona jako pustelniczka.Użycie tego samego modelu enkomiastycznego, a mianowicie interpretacji archetypowego chrześcijańskiego kultu Bogurodzicy jako patronki miasta, ma kluczowe znaczenie dla kształtowania liturgicznego kultu trzech świętych. Z jednej strony jest to interpretacja kultu Bogurodzicy jako gloryfikacji łona matki, z drugiej zaś, ukazuje święte jako „niepokalane oblubienice Chrystusa”. We wszystkich przypadkach występują także uniwersalne toposy reprezentujące świętość (m.in. kaganek, słońce i gwiazdy). Druga istotna grupa toposów jest szczególnie ważna dla przedstawienia świętości kobiet: lilie, gołąb, jaskółka itp. Trzeci krąg toposów jest związany z „męskim zachowaniem w żeńskim ciele”. W tekście zostały przedstawione przykłady typowe dla wszystkich tych kręgów. Wśród popularnych toposów używanych dla „wielebnych świętych” (mężczyzn i kobiet) pojawiają się także cechy anielskie. Biblijne symbole bardzo jasno wyrażają hierarchię w przedstawianiu typu świętości. W reprezentacjach świętych uwagę zwraca także topos Niebieskiego Oblubieńca i świętych kobiet jako Jego niepokalanych Oblubienic, strażniczek czystości, sprawiedliwości i niepokalania