Réttarstaða neytanda í samningagerð við seljendur, með áherslu á ógildingu samninga og samningsskilmála

Samningar og aðrir löggerningar hafa um langt skeið skipt miklu máli um samskipti manna og réttarstöðu einstaklinga. Samningar á milli neytenda og seljenda hafa aukist til muna í gegnum tíðina, einkum vegna örar þróunar viðskiptalífsins hér á landi. Í þessari þróun er mikilvægt að vernda rétt neytenda þar sem þeir eiga á hættu að verða undir í samningsferlinu. Hröð þróun varð í neytendarétti hér á landi í kjölfar EES-samningsins, einkum á sviði einkaréttar. En EES-samningurinn var bæði fullgiltur og lögfestur að verulegu leyti með lögum nr. 2/1993 um Evrópska efnahagssvæðið. Sáttmálinn felur í sér að frjálst flæði vara, vinnuafls, þjónustu og fjármagns er tryggt og fyrirtæki lúti sameiginlegum samkeppnisreglum, sáttmálinn tekur til allra aðildarríkja Evrópubandalagsins og aðildarríkja EFTA. Spannar nú neytendarétturinn margvísleg svið og finna má víða réttarreglur af ýmsum toga sem veita neytendum vernd. Einnig má finna reglur sem veita neytendum ríkari vernd en annars myndi leiða af almennum ákvæðum viðkomandi laga, sem dæmi um slíkt eru ógildingarreglur 36. gr. og 36. gr. c laga um samningsgerð, umboð og ógilda löggerninga nr. 7/1936. Markmiðið með ritgerðinni er að varpa ljósi á stöðu neytenda í samningsferlinu við fyrirtæki og einblína á rétt neytenda að ógilda samninga og lýsa stöðu þeirra gagnvart óréttmætum samningsskilmálum. Ritgerðin er þannig uppbyggð að fyrst verður fjallað almennt um samningarétt og meginreglur hans, en þær eru aðallega samningsfrelsi og að samninga skuli halda. Segja má að kenningin um skuldbindingargildi samninga sé í raun kjarni samningaréttarins, sem allar aðrar reglur hans eru byggðar á. Fjallað er um hugtakið neytandi og seljandi, viðsemjandi neytanda, þar sem ritgerðin kemur einnig inn á svið neytendaréttar. Í 4. kafla verður fjallað um ógildingu samninga, bæði almennt og svo verður farið nánar í 36. gr. a, b, c og d samningalaga. Því næst verður fjallað um reglur Evrópusambandsins þar sem íslenskur réttur hefur þróast og mótað sig eftir reglum sambandsins á þessu sviði. Vikið verður svo stuttlega að neytendarétt á Norðurlöndunum í 6. kafla. Í 7. kafla verður vikið að óréttmætum samningsskilmálum, þar á meðal staðlaða skilmála og aðstæður þegar ekki hefur verið samið sérstaklega um samningsskilmála og rétt neytenda í þeim aðstæðum. Því næst verður fjallað um heimild neytenda til að slíta samningi þegar hann telst ógildur. Mikilvægt er að neytendur geti gætt réttar síns og fengið úrlausn mála sinna á réttmætan hátt og því verður farið inn á umfjöllun um Neytendastofu. Að lokum verður stuttlega vikið að atriðum sem hafa verður í huga við samningsgerð við neytendur; svo sem upplýsingaskyldu fyrirtækja og mikilvægi þess að hagur neytenda sé ávallt hafður í fyrirrúmi