Upplýsingaskylda ráðherra gagnvart Alþingi. Inntak skyldunnar og afleiðingar brota á henni.

Eitt af hlutverkum Alþingis er að hafa eftirlit með framkvæmdarvaldinu og fylgjast með því að stjórnvöld fari að lögum og reglum í samskiptum sínum við Alþingi og borgarana í landinu. Þetta hlutverk er reist á 1. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands nr. 33/1944 þar sem segir að Ísland sé lýðveldi með „þingbundinni stjórn“. Reglan sem leidd verður af þessu stjórnarskrárákvæði er kölluð þingræðisreglan. Mikilvægur þáttur í eftirliti Alþingis varðar upplýsingagjöf ráðherra til þingmanna og er þetta ein af forsendum þess að þingið geti framfylgt eftirliti sínu og tekið upplýstar ákvarðanir um mál sem koma fyrir þingið. Lengi hefur verið gengið út frá því að upplýsingaskylda hvíli á ráðherra þó svo að sú skylda hafi ekki verið lögfest fyrr en árið 2011 með lögum nr. 84/2011, þar sem nýju ákvæði var bætt í 1. mgr. 50. gr. laga um þingsköp Alþingis nr. 55/1991. Í þessari ritgerð verður leitast við að skoða inntak og markmið þeirrar upplýsingaskyldu sem hvílir á ráðherra, hversu langt sú skylda nær og hverjar séu afleiðingar brota á skyldunni. Upplýsingaréttur þingmanna verður borinn saman við upplýsingaskyldu ráðherra og hvernig þetta tvennt spilar saman í framkvæmd. Þróun upplýsingaskyldunnar í íslenskri stjórnskipun verður skoðuð og þá einkum hvernig birtingarmynd hennar var á ólögfestum grunni og í því samhengi verður aðdragandi að lögfestingu skyldunnar einnig skoðaður. Þá verður samanburður gerður við Danmörku og Noreg um eðli og virkni upplýsingaskyldu í þeim löndum og skoðað hvort og þá hvaða afleiðingar það hefur ef ráðherra brýtur gegn skyldunni í þessum nágrannalöndum okkar. Í því samhengi verður virkni upplýsingaskyldunnar hér á landi skoðuð og hvort og hvaða afleiðingar það hefur í för með sér fyrir ráðherra að brjóta gegn skyldunni. Borin verða saman sjónarmið um pólitíska ábyrgð annars vegar og lagalega ábyrgð hins vegar, einkum með tilliti til þess hvort ráðherra veitir rangar eða villandi upplýsingar, eða leynir upplýsingum, af ásetningi eða gáleysi og hvort það geti skipt máli við mat á því hvaða afleiðingar brot á skyldunni hefur í för með sér. Að lokum verða niðurstöður dregnar saman og stiklað á stóru um það sem áður hefur verið sagt